عنوان
بررسی مشروعیت قرارداد آتی از دیدگاه آیت الله علی عندلیبی
نویسنده
ناشر
فصلنامه پژوهشهای فقهی تا اجتهاد، پاییز و زمستان 1399، شماره 8، ص.: 35-56.
تاریخ نشر
1399
توضیح
یکی از ابزارهای مهم و پرکاربرد در بازار مشتقۀ بورس ایران و جهان، قرارداد آتی است که همواره ابهاماتی در چیستی آن از جهت فقهی ـ حقوقی وجود داشته است. این ابهامات، سبب برداشتها و قضاوتهای گوناگونی شده است. معاهده، شرط ضمن عقد، تعهد معوضه و تعهد ابتدایی حاصل ارزیابی پژوهشگران در زمینۀ بازشناسی ماهوی این نوع قرارداد است. قراردادهای آتی گاه با قصد جدی طرفین بر تبادل کالا انجام میگیرد و گاه طرفین قصد مبادلۀ کالا ندارند و صرفاً به دنبال سود هستند. طبعاً مشروعیت و الزام آور بودن قرارداد آتی بر پایۀ هر یک از این فرضیهها در گرو شمول دلایل تأسیسی یا امضایی معاملی است. نگارنده طبق هر یک از برداشتهای چهارگانه، ادلۀ احتمالی اثبات مشروعیّت و لزوم قرارداد آتی را در فرض قصد و عدم قصد تبادل کالا مورد نقد و بررسی قرار میدهد. روایات عام و خاص، قانون سلطنت و سیرۀ عقلا اثرگذارترین در این زمینهاند. در مجموع میتوان گفت قرارداد آتی در فرض قصد جدی طرفین بر تبادل کالا، طبق هر چهار برداشت صحیح و لازم است؛ اما در فرض نبود قصد مبادلۀ کالا و توجه صرف به سودآوری، طبق هر چهار برداشت باطل است.
واژههای کلیدی: بورس، بازار مشتقه، تعهد، معاهده، شرط، قاعدۀ سلطنت، سیرۀ عقلا