فقه حکومتی از منظر شهید صدر(ره)؛ با مروری بر ویژگی‌های «فقه نظامات»

توضیح

شهید سیدمحمدباقر صدر(ره) را می‌توان مبدع رویکرد جدیدی در تفقه دانست که در صدد استنباط «نظامات اجتماعی» از منابع دینی است. در این نگاه، مسائل و موضوعات فقهی، به صورت موضوعات از هم منفصل مطالعه نمی‌شود ـ آن‌چنان که در فقه موجود رایج است ـ بلکه «نظام»، یک کل به هم پیوسته‏ای است که موضوعات آن، به یک شبکه یکپارچه تبدیل شده‏اند. استنباط «نظام» به‌عنوان یک «مجموعه» و «کل»، غیر از استنباط حکم تک‌تک «عناصر» آن از طریق احکام «موضوعات کلی» است که نیازمند باب جدیدی از تفقه می‌باشد.
این مقاله در بخش اول به تقریر نظریه شهید صدر(ره) در باب فقه نظامات می‌پردازد و سعی می‌کند جوانب اصلی نظریه ایشان را بررسی کند. در بخش دوم مقاله، با تمرکز بر ویژگی‌های «فقه نظامات»، تفاوت آن با «فقه موجود» از زوایای مختلف بررسی شده است؛ مبتنی بر فقه نظامات، سنخ دیگری از تکالیف متصور است که از جهاتی چند با «حکم» در فقه فردی تفاوت دارد؛ این نوع از تکلیف، از حیث «موضوع»، «مکلف»، «سنخ تکلیف»، «عقاب و ثواب» و «روش استنباط» از احکام رایج فقهی ممتاز می‌گردد.
واژه‌های کلیدی: شهید صدر(ره)، فقه نظامات، مکتب، مجموعه‌نگری، تکلیف.