حقوق معنوی در مالکیت های ادبی و هنری در حقوق ایران و عراق

توضیح

در مورد مالکیت های ادبی و هنری، به طور معمول دو دسته حقوق برای پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری توسط قانونگذار شناسایی می‌شود: حقوق معنوی و حقوق مالی. هر یک از این حقوق نیز دارای مصادیقی است و همه برای تامین منافع پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری تشریع می گردد. در نظام قانونگذاری ایران در سال 1348 قانونی تحت عنوان «قانون حمایت از مؤلفان و مصنفان و هنرمندان» و پس از آن نیز مقررات اندک و پراکنده‌ای در این خصوص به تصویب رسیده است. در عراق نیز ، حمایت از مالکیتهای ادبی و هنری در قانون حمایت حق مؤلف مصوب سال 1971 میلادی منعکس است که البته این قانون به موجب فرمان شماره 83 نیروی ائتلاف موقت در خصوص اصلاح قانون حمایت مؤلف به سال 2004 با اصلاحاتی مواجه شده است. این پژوهش با روشی توصیفی تحلیلی و نیز تطبیقی به بررسی حقوق معنوی پدیدآورنده آثار ادبی و هنری در دو نظام حقوقی ایران و عراق پرداخته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که حقوق معنوی، حقوق و امتیازات غیر مالی است که مربوط به شخصیت پدیدآورنده بوده و برای حمایت از آن مقرر شده است. به‌طور مرسوم هنگام بررسی حقوق معنوی از عناوین حق افشاء اثر یا تصمیم گیری در مورد انتشار اثر، حق حرمت نام و عنوان پدیدآورنده یا حق پدیدآورنده در خصوص انتساب اثر به وی، حق حرمت اثر و حق پدیدآورنده نسبت به اصلاح یا استرداد اثر یاد می شود. لیکن در مورد پذیرش همه یا برخی از این حقوق در دو نظام حقوقی ایران و عراق، اختلاف هایی وجود دارد به گونه ای که همه مصادیق یادشده در قانون حمایت حق مؤلف عراق مورد تصریح قرار گرفته حال آنکه در حقوق ایران فقط به حق انتساب اثر و حق حرمت آن تصریح شده است و شایسته است قانونگذار ایران دو حق دیگر را نیز با مشخص نمودن شرایط آن مورد پذیرش قرار دهد. در مورد ویژگی های این دسته حقوق مانند قابلیت انتقال قهری به ورثه یا شیوه اعمال این حقوق پس از وفات مؤلف نیز ابهام هایی وجود دارد. در هر حال در هر دو نظام حقوقی از ابزارهای مختلفی برای حمایت از حقوق معنوی استفاده می شود که مهمترین آن از سویی مسئله جبران خسارتهای مالی و معنوی است که در اثر نقض حقوق معنوی به دارنده حق معنوی وارد آمده است و از سوی دیگر ضمانت اجرای کیفری است که در این زمینه پیش بینی شده است. هر دو نظام حقوقی پذیرای مسئولیتهای پیش‌گفته برای ناقض حقوق هستند هر چند در جزئیات با یکدیگر اختلاف هایی دارند.
واژه‌های کلیدی: حقوق ادبی و هنری، مالکیت فکری، حقوق معنوی، حقوق ایران، حقوق عراق.