«مالیات سرانه و تأثیر آن در گرایش به اسلام» با تحلیلی از نظام مالیاتی قرون نخستین اسلامی

توضیح

"دنت در نقطه مقابل ولهاوزن خصوصا تأکید بر اخذ دو نوع مالیات ارضی یا خراج و سرانه یا جزیه توسط فاتحین دارد،و نیز اینکه قبول اسلام توسط عناصر غیر مسلمانان فقط موجب معافیت از مالیات سرانه یا جزیه‌ می‌شد و شامل معافیت از مالیات ارضی نبود. به نوشتهء دنت مالیات سرانه بطور متوسط بالغ بر 35 درصد و حتی‌ در بسیاری موارد معادل پنجاه درصد کل بدهی دیوانی‌ مؤدیان بوده است و البته تقلیل این بار سنگین مالیاتی‌ به میزان ثلث یا نصف از نقطه نظر اقتصادی عامل‌ مؤثری برای جلب افراد می‌توانست باشد. 15به طور کلی‌ هدف از وضع جزیه و فلسفهء وجودی آن در اسلام در دراز مدت ضمن برقراری همزیستی مسالمت آمیز با کفار، موجب آشنایی ایشان با تعالیم اسلامی و در نتیجه‌ تمایلشان به اسلام شود،اگر چه این تمایل به منظور به نوشتهء دنت مالیات سرانه به طور متوسط بالغ بر 35 درصد و حتی در بسیاری از موارد،معادل پنجاه درصد کل‌ بدهی دیوانی مؤدیان بوده است و البته‌ تقلیل این بار سنگین مالیاتی به میزان‌ ثلث یا نصف از نقطه نظر اقتصادی عامل‌ موثری برای جلب افراد می‌توانست‌ باشد. همچنین‌ عبد الملک به عامل خود در مصر نوشت که بر اهل ذمه که‌ اسلام می‌پذیرند مالیات سرانه وضع کند(ص 127) بنابراین این امر که تا آخرین روزگار امویان نیز اکثریت‌ ایرانیان بر دین گذشتهء خود باقی بودند،نافی نظراتی‌ اگر ولهاوزن چنین پنداشته باشد که‌ میزان مالیات سرانه چندان ناچیز بوده‌ است که معافیت از آن نمی‌توانست‌ موجب تشویق مردم بر تغییر مذهب‌ خود باشد،ولی برای فرودستان و بالاخص رعایا،میزان جزیه آنقدر بوده‌ است که معافیت از آن جذابیت ایجاد کند."