بررسی تطبیقی ملاک‌های جرم‌انگاری از دیدگاه فقه امامیه و حقوق بشر

توضیح

با توجه به اینکه در جوامع مختلف، رفتارهای مختلفی را به عنوان جرم معرفی می‌کنند و ممکن است که بیش از حد معمولی رفتارها را جرم تلقی نمایند که این خود سبب افراطی نمودن جرم‌انگاری می‌شود. بنابراین باید در اینگونه جوامع ملاک‌های ‌جرم انگاری تبین گردند که نه تنها جرم دانستن یک رفتار را توجیه نمایند بلکه از جرم‌انگاری افراطی جلوگیری به عمل آید. این ملاک‌ها ‌از یک جامعه و کشور به جامعه و کشور دیگری متفاوت هستند و در هر جامعه‌ای بر طبق آداب و رسوم و فرهنگ و چه بسا مذهب و دین آن‌ها ‌وضع می‌گردند. بر این اساس جوامع را می‌توان به جوامع مدرنیته و مذهبیون تقسیم نمود که هر کدام دلایل خودشان را دارند. زمانی که این ملاک‌های ‌جرم انگاری به خوبی تبیین گردند، می‌توان از آن‌ها ‌به عنوان نیرویی که سبب امنیت جامعه از هرج و مرج کیفری می‌گردند، یاد نمود. در جوامعی که بر مبنای حقوق بشر شکل گرفتند، چهار ملاک را به عنوان ملاک جرم‌انگاری معرفی می‌نمایند که هر کدام از آن‌ها ‌دارای موافقین و مخالفین خاص خود هستند. جوامع حقوق بشر و غربی به «اصل ضرر به دیگری» به نسبت بقیه اصول اهمیت بشتری می‌دهند البته طرفداران بیشتری نیز دارد زیرا از نظر آن‌ها ‌اصل ضرر نه تنها در زندگی افراد دخالت نمی‌کند بلکه آزادی که از نظر آن‌ها ‌یک ارزش مهم و اساسی به شمار می‌رود را محدود نمی‌کند و از آن نیز محافظت می‌کند. علاوه بر ملاک‌های ‌غربی (جوامع بر مبنای حقوق بشر) به چند نمونه از ملاک‌های ‌اسلامی (فقه امامیه) نیز پرداخته شده است زیرا این ملا ک‌ها در جوامع مد نظر با یکدیگر وجوع افتراق و اشتراکاتی دارند. علاوه بر تبیین ملاک ها، بیان معیارها و شرایط جرم‌انگاری نیز لازم و ضروری به شمار می‌رود. بهتر است قبل از توجه به ملاک‌ها ‌به شرایط توجه گردد زیرا حداقل ترین پیامد آن‌ها ‌جلوگیری از هزینه‌های ‌هنگف برای جامعه و دولت است چون از شرایط، بررسی سود به دست آمده از رفتار جرم‌انگاری به نسبت هزینه خرج نموده شده است. بنابراین بهترین راه کمک به درک سطح سواد کیفری شهروندان جامعه این است که ملاک‌های ‌جرم انگاری هم در اسلام (فقه امامیه) و هم جوامع غربی (بر مبنابی حقوق بشر) به خوبی تبین گردند تا اینکه هر جرم‌انگاری را بد ندانند و از آن به عنوان رفتار افراطی یاد نکنند.
واژه‌های کلیدی: حقوق بشر، فقه امامیه، جرم انگاری، ملاک.