تعریف آثار و احکام فقر در فقه اسلامی با تأکید بر آراء معاصران

توضیح

تحقیق حاضر در صدد تبیین و تعریف فقر در اصطلاح فقه اسلامی و بررسی فقهی احکام و آثار شرعی متعلق به فقیر است. در این ارتباط آنچه با روش توصیفی ـ تحلیلی و با ابزار کتابخانه‌ای و اسناد بدست آمده این است که فقیر در اصطلاح فقهی به کسی اطلاق می‌شود که از تأمین مخارج و هزینه‌های سالیانه خود و کسانی که مسئولیت انفاق بر آن‌ها را عهده دار است، عاجز است. این تعریف مورد پذیرش اکثر فقها و بویژه فقهای معاصر قرار گرفته است. فقیر و مسکین در کاربرد با هم معنی یکسانی دارد اما اگر هر یک به تنها به کار رود، مسکین فردی است که وضعیت مالی او از فقیر پایین‌تر است. مهمترین احکام مربوط به فقیر در باب زکات قابل احصاء است اما در ابواب دیگری نیز مانند باب خمس، جهاد، حج و ... نیز به مناسبت احکامی در مورد فقیر بیان شده است. همچنین از آثار مترتب بر فقر این است که برخی از احکام و مسئولیت‌های شرعی مانند اقدام به حج، پرداخت زکات، جهاد و ... از عهده فقیر برداشته شده است.فرد مسلمانی که به عللی قادر به تأمین مخارج سالیانه خود و عیالاتش نباشد از نظر فقهی تحت عنوان «فقیر» قرار می‌گیرد. اما این که آیا این فقیر تحت موضوع برخی احکام شرعی قرار می‌گیرد یا نه؟ و یا کیفیت آن چگونه است؟ و به‌طور کلی اینکه آیا فقه و شریعت اسلامی برای این پدیده نامطلوب که یکی از معضلات جامعه اسلامی از صدر تا کنون بوده است چاره‌اندیشی کرده است یا خیر؟ فقه اسلامی در چه ابوابی به این موضوع پرداخته و چه امتیازاتی برای فقرا تعیین کرده است؟ و همچنین برخی از احکام شرعی که هزینه‌های برای شخص مسلمان در پی دارد آیا برای فقرا هم وضع کرده است یا خیر؟ موضوعی بود که ما به طور مبسوط به آن پرداخته‌ایم. و ضمناً در کنار این بررسی فقهی، به تعریف دقیق فقر در فقه و آثار و پیامدهای آن از منظر قرآن کریم و روایات ائمه معصومین ^ و همچنین به راه‌های پیشگیری و درمان فقر از سه منظر وظایف خود فقرا در قبال رفع فقرشان و وظایف توانگران نسبت به فقرزدایی از فقرا و وظیفه حکومت اسلامی و سیره امیرالمومنین × در فقرزدایی پرداخته‌ایم که این‌طور بررسی و تقسیم‌بندی سیاست‌های فقرزدایی، خود از نوآوری این تحقیق است. و همچنین حل تعارض آن‌دسته از روایاتی که به ستایش فقر و نکوهش آن پرداخته‌اند از دیگر ویژگی‌های این تحقیق است.
واژه‌های کلیدی: فقر، فقیر، زکات، خمس