جایگاه عقل در حقوق کیفری اسلامی

توضیح

در تمام مکاتب فقهی اسلام منبعی برای پاسخگویی به خلأهای قانونی و تطبیق‌پذیری با شرایط جدید زندگی و پاسخگویی به نیازهای جدید بشر پیش‌بینی شده است. منبعی که نقش تطبیق‌دهنده دارد و قوه‌ی محرکه ایست که در کنار حدیث منابع فقه اسلامی را تکمیل می‌کند. در فقه عامه قیاس به‌عنوان یک منبع مستقل در کنار کتاب و سنت این وظیفه را به عهده دارد که در قالب سد ذرایع، استحسان، مصالح مرسله، نمود پیدا می‌کند. البته در این میان حنابله به منابع تبعی حقوق توجهی ندارند زیرا عقیده به کمال نص دارند و سکوت قانون را قبول ندارند. امامیه قیاس و مظاهر آن را قبول ندارند اما دلیل عقل را بر اساس قاعده ملازمه موردتوجه قرار می‌دهند. آنچه به‌عنوان دلیل عقلی در فقه شیعه پذیرفته‌شده در دو بحث عمده تحت عنوان مستقلات عقلیه و غیرمستقلات عقلیه مطرح می‌شود، اما آیا در عرصه عمل این منبع توانسته است تغییرات مناسب را در فقه کیفری‌ایجاد کند؟ آیا تمام وجوه کاربردی بحث مستقلات عقلیه در فقه کیفری بکار برده می‌شود؟ بکار بردن چه ابعادی از برداشت‌های معتبر عقلی می‌تواند در حقوق کیفری اسلام تغییراتی در جهت انطباق بازندگی امروز فراهم کند؟ زندگی امروز بشر خیلی جدی به معلومات علمی‌ای که امروزه با آن در ارتباط است پیوند خورده است و بشر امروز برای این داده‌ها اعتبار عقلی قائل است. از طرفی مسائل اخلاقی جدید به‌عنوان پیش‌فرض‌های ذهنی پذیرفته‌شده است که انسان با آن ملاک‌ها به سنجش دنیای اطراف خود می‌پردازد. بحثی که تحت عنوان حسن قبح عقلی دارای سابقه طرح تاریخی در اصول فقه امامیه می‌باشد. مسئله دیگر بحثی است که تحت عنوان بررسی تاریخی احکام در طی عصر اخیر مطرح‌شده و اشاره به بحث وابستگی احکام فقه کیفری به شرایط صدور آن احکام و انطباق آن با احوالات امروز دارد. آنچه می‌تواند تغییرات مثبت در جهت ایفای آن نقش تطبیق دهندگی که برای عقل در فقه امامیه در نظر گرفته شده است را ایفا کند، توجه به این دسته از برداشت‌های عقلی و اعتبار بخشیدن به آن در قالب بحث عقل می‌باشد زیرا ایفای این نقش برای عقل در گرو توجه به تغییرات مهم زندگی امروز می‌باشد.
واژه‌های کلیدی: عقل، مجردگرایی، فقه کیفری، حسن و قبح عقلی.