زمینه های اجتماعی – سیاسی شکل گیری مفهوم جمهوریت در فقه سیاسی معاصر ایران

توضیح

"اندیشه‌های سیاسی" و "تحولات اجتماعی" رابطه‌ای دوسویه بایکدیگر دارند. بدین معنا که تفکرات سیاسی به همراه ایجاد جریانات اجتماعی و جنبش‌های سیاسی از برخی تحولات اجتماعی و شرایط زمانه اثر می‌پذیرد. با در نظر گرفتن فقه سیاسی به عنوان یکی از تقسیمات اندیشه سیاسی در جهان اسلام و ایران معاصر متوجه خواهیم شد که فقه سیاسی نیز علاوه بر اثرگذاری بر شکل‌گیری و عمل حکومت‌ها و ایجاد کنش‌های سیاسی خود نیز همواره از برخی تحولات اجتماعی- سیاسی متأثر شده است. با مفروض گرفتن نظریه‌ی ذکر شده در پژوهشِ حاضر نحوه‌ی تعامل فقه جمهوریت در ایران معاصر با تحولات فکری- اجتماعی صورت گرفته بعد از دوره‌ی مشروطه بررسی گردید. فرضیه‌ی پژوهش نیز آن است که در به وجود آمدن فقه سیاسی جمهوری اسلامی، به عنوان یک نظریه جدید، عواملی همچون زوالِ نظم سلطانی، ناتوانی تئوری مشروطه و رابطه فقه سیاسی جمهوری اسلامی با سنت‌های فکری آزادی‌خواه، چپ اسلامی و سلطنت شیعی اثرگذار بوده است. چارچوب استفاده شده در پژوهش حاضر نیز "جماعت گرایی"است. با استفاده از این چارچوب تفکرات معاصر به چند سنت فکری تقسیم شده و در مسیر این پژوهش ابتدا نحوه‌ی شکل‌گیری این سنت‌ها و در ادامه نحوه‌ی تعامل آنها با مفهوم دموکراسی و جمهوری و در ادامه ارتباط این سنت‌ها بایکدیگر بررسی گردید. درنهایت نتایج پژوهش حاضر نشان داد که نماینده‌ی اصلی مطرح کننده‌ی فقه جمهوریت در ایران معاصر سنتِ فکری اسلام جمهوری‌خواه است. در این سنت اسلام و جمهوریت با یک نسبتِ مشخص بایکدیگر ارتباط برقرار نموده و درنهایت به عنوان مبنای نظام سیاسی جدید ایران قرار گرفتند. در شکل‌گیری این مبنای مهم نیز این سنت از برخی سنت‌های فکری دیگر اثرپذیرفته است. به عنوان مثال برخی مولفه‌های اندیشه‌های چپِ اسلامی، که خود از ادغام اندیشه‌ی شیعی و چپ، شکل گرفته بود در شکل‌گیری اندیشه‌ی جمهوریت اثرگذار بوده است. علاوه بر آن ساخت دولتِ مدرن در دوره‌ی پهلوی، که ازجمله مهمترین مولفه‌های آن نظارت گسترده دولت بر جامعه است، در تعریف مولفه‌های مهم جمهوریت، همچون جایگاه و نقش مردم در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی‌های سیاسی موثر بوده است.
واژه‌های کلیدی: جمهوریت، فقه سیاسی، جماعت گرایی، اسلام جمهوری خواه.