نقش زمان و مکان در حقوق کیفری اسلامی

توضیح

این پرسش که "حقوق کیفری اسلامی" - یا به عبارت سنتی فقه جزائی - چگونه با تحولات گوناگون جوامع انسانی هماهنگ می‌شود، در آثار و کلمات فقیهان اسلامی سابقه دیرینه‌ای ندارد. درست از آن زمانی که حضرت امام خمینی (قدس‌سره) خطاب به حقوقدانان اسلامی - فقیهان - از "نقش تعیین‌کننده زمان و مکان در اجتهاد" سخن راندند، بحث "مقتضیات زمان و مکان" و رابطه آن با "حقوق اسلامی" به طور اعم، "حقوق کیفری اسلامی" به طور اخص ، به صورت یکی از مباحث حساس ، مناقشه‌انگیز و نقش‌آفرین حوزه اندیشه‌های فقهی - حقوقی و اصولی - کلامی درآمده است ، اما جایگاه اصلی این بحث در فلسفه حقوق اسلامی - یعنی فلسفه فقه - است و رساله حاضر نیز از همین منظر فرافقهی به مساله نزدیک می‌گردد. این پژوهش کوششی است برای تعیین "نظریه زمان و مکان" حضرت امام (قدس‌سره) در قلمرو حقوق کیفری اسلامی و تلاش دارد رابطه "مقتضیات زمان و مکان" و "حقوق کیفری اسلامی" را در جهان معاصر با روش تحلیلی - انتقادی تعیین کند. منظور از "مقتضیات زمان و مکان" در رسالهء حاضر آن دسته از تغییر و تحولات گوناگون بشری - اعم از تغییر و تحول عینی یا مفهومی - است که در بستر زمان و مکان اتفاق می‌افتد و "همسو" با اهداف اصلی دین (یعنی حفظ دین، حفظ نفس ، حفظ عقل، حفظ نسل و حفظ مال) می‌باشد. بنابراین شناخت مفهوم، ماهیت و ابعاد اقتضاءات زمانی و مکانی از جمله مباحث نخستین و مقدماتی تحقیق خواهد بود و بر همین اساس بخش اول رساله تحت عنوان مسائل و خصائص حقوق کیفری اسلامی در جهان معاصر تدوین یافته است و از این رهگذر - یعنی مساله‌شناسی حقوق کیفری - است که راهبردهای حل "مساله حقوق کیفری اسلامی و تحولات زمانی و مکانی" شناسایی و معرفی می‌گردد. اما در بخش دوم ابتدا فرضیه اصلی پژوهش مطرح و آن‌گاه به طور تفصیلی نوع، قلمرو و مکانیزم تاثیرگذاری مقتضیات زمان و مکان در بخش‌های چهارگانه تشکیل‌دهندهء حقوق کیفری اسلامی، همراه با ذکر شواهد و دلایل موید فقهی، تبیین و تشریح می‌گردد و در پایان به عنوان یک نتیجه‌گیری کاربردی آورده‌ایم که، "تحقیق حاضر حتی‌الامکان راه حل و مکانیزم انطباق و هماهنگی "حقوق کیفری جمهوری اسلامی" را با "حقوق کیفری اسلامی" بر مبنای فقه امامیه ارائه می‌دهد.
واژه‌های کلیدی: امام خمینی، حقوق جزای اسلامی، مقتضیات زمان و مکان، ایران، فقه شیعه، فلسفه حقوق کیفری اسلامی، مسائل حقوق کیفری اسلامی.