نقش عرف در فقه و حقوق اسلام

توضیح

اجتماعات انسانی همواره با حقوق همراه بوده و حقوق پیش از آنکه قانونگذاری به وجود آید، به صورت روابط ساده بین انسانها و به گونه عرف و عادت ،میان آنها جریان داشته است. عرف پدیدهای است اجتماعی و بیانگر اراده اجتماع. این پدیده ، پدیده نوظهوری نیست که حقوق دینی آن را کشف کرده باشد و یا بر حقوق دینی تحمیل شده باشد.دانش فقه و حقوق از دیرباز با این پدیده آشنا بوده است.عرف، قدیمیترین پدیده حقوق است که به عنوان مظهر و جلوگاه حقوق شناخته شده است. بخش عمده‌ای از متون فقهی،مشتمل بر مفاهیم و معانی عرفی است. همچنین بسیاری از مباحث فقه و حقوق را مسائل و موضوعاتی سامان میدهند که خود دارای ماهیتی عرفی‌اند. درک درست این بخش از مسائل و موضوعات و فهم صحیح آن دسته از متون ،مبتنی بر دریافت عرف و تفاهم عرفی است. در بحث از جایگاه عرف عدهای دچار افراط شدهاند و تا پرتگاه عرفی سازی و عرفی مداری فقه پیش رفته‌اند،عده‌ای نیز دچار تفریط شده و مرجعیت عرف را در شناخت مفاهیم، الفاظ و ضوابط عرفی و عقلایی حاکم بر فهم متون، مورد انکار قرارداده‌اند. عرف در حقوق نقش بسزایی دارد.علاوه براینکه قانونگذار به صراحت، حکم مواردی را به عرف احاله میکند،گاهی نیز به طور ضمنی از آن کمک گرفته و داوری عرف را به عنوان قاعده حقوقی پذیرفته است. در مواردی هم که قانون حکمی ندارد یا مفاد آن مجمل است میتوان از عرف وعادت مسلم برای تکمیل و رفع اجمال و تعارض قوانین استفاده نمود. عرف در حقوق بین الملل نیز نقش مهمی را ایفا میکند.
واژه‌های کلیدی: عرف، فقه، حقوق، متون فقهی، تفاهم عرفی، عرفی سازی، تعارض قوانین.