نکاح معاطاتی در مذاهب خمسه اسلامی

توضیح

عموم فقهای مذاهب خمسه متعرض مسئله «نکاح معاطاتی» نشده‌اند اما همه آنها بر این نکته اتفاق نظر دارند که انشاء عقد نکاح با الفاظی که صراحت در ماهیت عقد نکاح نداشته باشد محقق نمی‌شود. همین نظریه باعث شده است متأخرینی که به بررسی مسئله معاطات در نکاح پرداخته‌اند، عدم صحت این نوع نکاح را به کل فقها نسبت دهند؛ حال آنکه می‌توان تفسیرهای دیگری نیز از اقوال ایشان ارائه داد. به جز دلیل اجماع، ادله دیگری که برای اثبات عدم صحت نکاح معاطاتی در مذاهب خمسه اقامه شده است قابل خدشه است. به همین جهت برخی از فقها ضمن اذعان به امکان تسری معاطات به مسئله نکاح به دلیل عمومات صحت عقد، تنها مانع جریان معاطات در نکاح را دلیل اجماع دانسته‌اند که آن هم قابل توجیه و تأویل است. از جمله ادله لزوم انشاء لفظی با صیغه مخصوص در عقد نکاح و بطلان نکاح معاطاتی می‌توان به روایات وارده در این خصوص، تلازم نکاح معاطاتی با سفاح، توقیفیت و تعبدیت نکاح و اصول عملیه همچون احتیاط و حرمت فرج اشاره کرد. فقهای اهل سنت علاوه بر دلایل فوق، دلیل دیگری با عنوان لزوم حضور شهود حین عقد ارائه کرده‌اند. مهم‌ترین دلایلی که فقهای شیعه با تکیه بر آنها صراحتاً به بطلان معاطات فتوا داده‌اند دلیل اجماع و احتیاط است. روایات متعددی در منابع شیعی وجود دارد که در آنها بر رعایت احتیاط در امر فروج سفارش شده است.
واژه‌های کلیدی: نکاح، معاطات، عقد، فقه، شیعه، اهل سنت.