مشروعیت و مشارکت سیاسی در اندیشه فقهای شیعه

توضیح

کـی از مسـائل مهـم تأثیرگـذار بـر موضـوع حاکمیت سیاسـی مـردم در حـوزه عمومـی و بطور کلـی دمکراسـی در کشـورهای اسـالمی دیدگاه هـای فقیهـان بـه اصل انتخابـات و به طـور کلی مشـارکت مـردم در سرنوشـت خویش اسـت. برداشـت های اجتهادی فقهای شـیعه کـه از منابع و متـون اسـالمی، آیـات و روایـات و متأثـر از مقتضیـات زمان و مکان اسـت، طیف وسـیعی از ً متضـاد را سـبب گردیـده اسـت. بـا توجـه بـه دیدگاههـای متفاوت، نظریـات مختلـف و بعضـا در خصـوص مبانـی مشـروعیت و مشـارکت سیاسـی سـئوالی کـه مطـرح میشـود این اسـت که بـر اسـاس مبانـی فقهـی شـیعه در بیـن فقهایـی کـه بـه حاکمیت سیاسـی فقیـه در عصـر غیبت اعتقـاد دارنـد، مبنـای مشـروعیت بخـش نظـام اسـالمی ناشـی از شـرع انـور اسـت یـا از رأی ، نظـر و اراده مـردم ناشـی می شـود؟ نسـبت رأی مـردم و والیـت فقیـه چیسـت؟ پاسـخ های سـه گانـه یـا فرضیههـای جانشـین یـا رقیـب در قالب سـه گفتمان فقهـی مطـرح میشـوند؛ ۱ -مبنای مشـروعیت بخـش نظـام اسـالمی، ناشـی از قوانین شـرع اسـت و جمهـور مردم در مشـروعیت بخشـی بـه نظام اسـالمی دخالـت ندارند )نظریـه انتصـاب(. ۲ -در نظام اسـالمی جمهور مردم مسـلمان بنـا بـر خـرد جمعی ایـن نظـام را آزادانه بـر سرنوشـت خویش حاکـم می کننـد )نظریه توکیـل( ۳ -در نظـام سیاسـی دولـت – امامـت مبنای مشـروعیت، قوانین اسـالمی پذیرفته شـده از ناحیـه جمهـور مـردم مسـلمان اسـت. بـه عبـارت دیگـر بـا تفکیـک مشـروعیت و مقبولیـت زمانـی کـه بیـن قوانیـن شـرع و رأی مـردم اتفـاق و هماهنگـی ایجـاد شـود نظام اسـالمی تحقق عینـی می یابـد. براسـاس ایـن نظریـه فقهـی هماننـد دوره حاکمیت معصـوم مشـروعیت همانند ضـرورت وجـود حکومـت در حوزه فلسـفه سیاسـی و عامل توجیـه کننده اعمال قدرت اسـت و زمانـی کـه سیاسـت و عملکـرد نظـام سیاسـی مورد قبـول مردم قـرار گیـرد مقبولیت هـم حاصل می شـود. مشـروعیت والیـت هماننـد نظریـه نصـب از ناحیـه قانون شـرع اسـت و بیعـت و رأی مـردم هماننـد نظریـه وکالـت، والیت را از قـوه به فعـل در آورده و مبسـوط الید می کنـد. توضیح و تبییـن فرضیـه هـای فـوق بـا اسـتفاده از روش توصیفـی، تحلیلـی انجـام پذیرفتـه اسـت و داده از منابـع و متـون دسـت اول مـورد ً هـا هـم بـا اسـتفاده از شـیوه اسـنادی و کتابخانـه ای عمدتـا بهره بـرداری قـرار گرفته اسـت.
واژه‌های کلیدی: مشروعیت، مشارکت سیاسی، مقبولیت، جمهوریت.