حکم غیبت،مبحث غیبت،مکاسب محرّمه

یادداشت

خلاصه جلسه گذشته: صبحت در بحث حرمت غیبت و استدلال به آیات و روایات برای حرمت غیبت بود. یکی از آیاتی که استدلال شده این آیه بود: «إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَن تَشِيعَ الْفَاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ».[1] اشکالی در اینجا مطرح شد که در معنای فاحشه سه معنا احتمال داده می‌شود که با دو احتمال آیه در مورد غیبت نخواهد بود بنابراین برای حرمت غیبت نمی‌توان به این آیه استدلال نمود. برای جواب به این اشکال احتمالات را بررسی می‌کنیم:
احتمال اول: ممکن است مراد از فاحشه، افعال قبیح باشد؛ یعنی کسی که می‌خواهد افعال قبیح (زنا، لواط، دزدی و ...) در جامعه زیاد شود مصداق آیه است. آیا غیبت کننده دوست دارد افعال قبیح زیاد شود یا این‌که فقط با این شخص طرف است؟ او می‌خواهد بگوید که این آقا اهل فساد است؛ بنابراین با این معنای اول، آیه شامل غیبت نیست و نمی‌توان برای حرمت غیبت به آن استناد کرد.
جواب: آیا منظور این است که افعال قبیح زیاد شود یا این‌که افعال قبیح شایع شود؟ یک نفر دوست دارد همه، اهل گناه و معصیت شوند اما برخی دوست دارند گناه کسی را شایع کنند یعنی همه بدانند و آبروی آن شخص برود نه این‌که تمام جامعه گناه کنند. به نظر ما، آیه شامل شیوع و شایعه عمل قبیح است یعنی این‌که عمل حرامی صورت گرفته، دوست دارند آن را در جامعه شایع کنند پس آیه شامل معنای دوم هم می‌شود. این شامل شدن، منافاتی با سایر معانی و مصادیق ندارد؛ بنابراین با این معنا، غیبت، مصداق آیه و معنای «تشیع الفاحشه» می‌شود.
احتمال دوم: این معنا با در نظر گرفتن قید «فِي الَّذِينَ آمَنُوا» است پس معنا اشاعه قول است. در مورد محدوده مؤمنین نیز، نسبت به کل مؤمنین باشد. اگر فعل زشت را به همه مؤمنین نسبت دهد غیبت نیست زیرا تعداد مؤمنین غیر محصور است؛ بنابراین با این احتمال نیز آیه شامل بحث غیبت نخواهد بود.[2]
جواب: این احتمال مطرح شده خلاف ظاهر است؛ ظهور موصول و صله «فِي الَّذِينَ آمَنُوا» در کسانی است که مؤمن هستند؛ شما هم مؤمن هستید دیگری هم مؤمن است، دوست دارد نسبت به افراد مؤمنین، فاحشه شایع شود. احتمال شما که نسبت به همه مؤمنین بود، خلاف ظاهر است.
احتمال سوم: مراد از آن اشاعه قول است اما نسبت به برخی از افراد مؤمن. با این معنا، غیبت، مصداقی از آیه است و آیه دلالت بر حرمت غیبت دارد.
اشکال دوم: آنچه حرام است حب شیوع فاحشه است اما غیبت اخبار از فاحشه است. «يُحِبُّونَ» یعنی در دل و قلبشان دوست دارند که فاحشه در جامعه زیاد شود. آیا این دوست داشتن ملازمه با عمل دارد؟ کسی که دوست دارد در جامعه گناه زیاد شود و عملی انجام نمی‌دهد، آیه بر او صدق می‌کند و ارتباطی با غیبت ندارد.
جواب: اگر کسی که فکرش این‌گونه است مستحق عذاب الیم است، به «طریق اولی» کسی که این دوست داشتن را به گفتار یا عمل اظهار کند عذاب الیم برای اوست.
دلیل دوم برای حرمت غیبت: روایات
روایت زیادی بر حرمت غیبت وجود دارد که برخی صحیح السند و برخی ضعیف السند هستند؛ اما درمجموع، روایات متواتر یا مستفیضه‌ای بر حرمت غیبت داریم.