توضیح

یکی از مباحث مهم در فقه امامیه و حقوق خانواده، بحث مالکیت و حقوق مبتنی بر اموال مورد نزاع زوجین است که آرای فقها در ادوار مختلف یکسان نبوده و نظرات متفاوتی در این زمینه ابراز شده است. اینکه مراد از مالکیت و حقوق مبتنی بر اموال چیست و زوجین تا چه میزان از اموال و حقوق مبتنی بر اموال همدیگر منتفع می‌شوند، موضوع این رساله است. در این پژوهش پس از جستجوی ژرف و گسترده در متون فقهی و حقوقی و مقارنه‌ی آرای فقهای امامیه در تمام ابعاد و جوانب مختلف موضوع با شیوه‌ی توصیفی تحلیلی، نتایج مورد توجه چشمگیری به‌دست‌آمده است. ازجمله؛ در باب ارث زوجین؛ مالکیت زوجه بر سهم‌الارث از ترکه‌ی مرد بیمار، منوط به رابطه‌ی زناشویی است، مالکیت پس از طلاق نیز با شرایط ویژه‌ای گسترش یافته است. به‌علاوه زوجه در ترکه‌ی اموال غیرمنقول تنها از قیمت ارث می‌برد که به همین سبب فقط در صورت فروش اموال غیرمنقول توسط شوهر، حق اعمال خیار فسخ معامله را دارد. در صورت انحصار وراثت هر یک از زوجین به دیگری کل اموال را به ارث می‌برند و با وجود هرکدام امام (ع) از ارث محروم می‌شود. در مالکیت زوجین بر اموال مشترک، اصل استقلال مالی حاکم است؛ اما به جهت تعدیل میان حقوق زن و مرد، شرط تنصیف دارایی در صورت عدم درخواست طلاق از جانب زوجه در عقدنامه‌ها قید شده و در صورت طلاق به درخواست زوجه، حق مطالبه‌ی تنصیف اموال را که خود در تهیه و تأمین آن نقش داشته، ندارد که با عدالت سازگار نیست. بر طبق مبانی مسئولیت مدنی، زوجین در برابر اموال یکدیگر که اذن در انتفاع ندارند ضامن هستند؛ اما در برابر اموالی که اذن در انتفاع دارند تنها در صورت تعدی و تفریط ضامن می‌باشند. اجرت‌المثل اعمال زوجین با جمع بودن شرایطی تنها طبق ماده‌ی 336 قانون مدنی قابل مطالبه است که به‌نوعی اجحاف در حق زوجه است. نظر مشهور فقهای امامیه در مالکیت بر جهیزیه و اثاثیه این است که اموال اختصاصی زنان ملک زن و اموال اختصاصی مردان ملک مرد است و باقی‌مانده به‌صورت مساوی تقسیم‌ می‌گردد. قانون‌گذار در قانو‌ن اجرای احکام مدنی و آیین‌نامه‌ی اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجراء، نظر مشهور فقها را اعمال کرده است؛ اما مشهور فقها و قانون‌گذار از عرف و عادت در زندگی مشترک غافل بوده‌اند و نیاز به اصلاح دارد.
واژه های کلیدی: مالکیت، زوجین، ارث، اموال مورد نزاع، حقوق زوجین.