بررسی جلوه ها و مصادیق ربا، در نظام بانکی ایران

توضیح

یکی از اصول اقتصادی که به‌خصوص در پنجاه سال اخیر به‌آن توجه شده است، این‌است‌که در میان افراد و طبقات مردم از نظر مالی و مادی حالت تعادل و توازن وجود داشته باشد و به‌عبارت‌دیگر همان توزیع عادلانه‌ی ثروت و حصول حالتی‌که در این عصر عدالت اجتماعی نام نهاده‌اند صورت عملی به‌خود بگیرد، یکی از لوازم اجرای این اصول این است‌که از انباشته شدن و گرد آمدن اموال و سرمایه‌ها در نزد عده‌ای معدود جلوگیری شود، زیرا طبیعی است چون مقدار ثروت در هرحال محدود به‌مقادیری است، اگر قسمت عمده‌ای از آن نزد عده‌ای معدود جمع و ذخیره شود اکثریت مردم از آن بی‌نصیب و محروم خواهند ماند و در سختی معشیت خواهند افتاد و بنابر این، نه توزیع عادلانه‌ای از ثروت به‌‌عمل آمده و نه عدالت اجتماعی از نظر اقتصادی استقرار یافته است. چون تجربه‌ی قرون و اعصار گذشته نشان می‌داد که یکی از وسایل و اسبابی که باعث جمع شدن ثروت در نزد جماعتی معدود می‌گشته ربا بوده است. اسلام که در اصول اقتصادی خود نظر به‌توزیع عادلانه ثروت دارد آن‌را به‌سختی حرام و ممنوع کرده است. از ورود صنعت بانک‌داری به ایران، نزدیک به یک قرن می‌‌گذرد و نظام بانکی کشور طی سالیان متمادی ربوی و غیر اسلامی بود. اسلام با تحریم ربا سعی در پیش‌گیری بی‌عدالتی و رفع موانع حرکت به‌سوی خدا و کمال داشته است. حرمت بهره (به‌مفهوم ربا) در اسلام از یک سو و نقش آن در اقتصاد و ارتباط‌دهندگی بازارها از سوی دیگر، به‌عنوان یک چالش فراروی جوامع اسلامی و مسلمانان بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ضرورت بازنگری در نظام بانکی براساس اصول اقتصادی مکتب اسلام آشکار گردید و تصمیم به‌حذف ربا از نظام بانکی گرفته شد. ناظر بر همین مسایل و اهمیت انکارناپذیر نظام بانکی، با فاصله‌ی زمانی اندکی از پیروزی انقلاب اسلامی، اجرای عملیات بانک‌داری اسلامی در کشور، به‌عنوان یک ضرورت مطرح و از سوی مدیران و مسوولان انقلاب پیگیری شد. این پایان‌نامه در سه فصل نگاشته شده است. همان‌طور که از عنوان پایان‌نامه بر می‌آید، این پژوهش بر دو محور کلی استوار است: اول، ربا و دوم، بانک‌داری. در این رابطه از علوم متعددی چون حقوق، فقه، اقتصاد و مباحث مربوط به بانک‌داری کمک گرفته شده است. بنابراین پژوهش حاضر ملغمه‌ای از علوم مذکور است. فصل اول مشتمل بر کلیات و مفاهیم مرتبط با ربا؛ در این فصل مفاهیم کلی ربا و سایر مفاهیمی که با ربا در ارتباط هستند، توضیح داده شده است. منظور از مفاهیم مرتبط با ربا، مفاهیمی چون سود، بهره، جریمه‌ی تاخیر تادیه و خسارت تاخیر تادیه می باشد. ناگفته نماند که هر یک از مفاهیم اخیر به‌دلیل ارتباط تنگاتنگ با مسأله‌ی ربا که مسأله‌ای غامض نیز می‌باشد، به‌‌تفصیل مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. در فصل دوم هنگامی‌که از مباحث بانک و بانک‌داری سخن رفته است، غلبه با مباحث بانک‌داری و بررسی انواع عقود بانکی خواهد بود. هم‌چنین فصل سوم بیان‌کننده‌ی ارکان جرم ربا در قوانین ایران و انطباق آن با عملکرد بانک‌ها می‌باشد. در انتهای فصل سوم چند نمونه از آرای دادگاه در ارتباط با مسایل ربوی در بانک‌ها آورده شده است. لازم به‌ذکر است که روش پژوهش در این پایان‌نامه به‌صورت توصیفی- تحلیلی می‌باشد.
واژه های کلیدی: بانک، بهره، خسارت تاخیر تادیه، عقود مشارکتی، عقود مبادله ای.