ماهیت احکام امضایی (از رهگذر بررسی تطبیقی آرای مرحوم محقق اصفهانی و امام خمینی (ره))

توضیح

احکام امضایی آن دسته از احکام شرعی‌اند کـه پـیش از ظهـور اسـلام درمیـان عـرف درجریان بوده‌اند و اسلام نیز در مواجهه با آنها یا بدون هیچ تغییری و یا با اعمال اصـلاحاتی آنها را پذیرفته و امضا کرده است. با توجه به اینکه عرف عرب زمـان تشـریع ، پایـه اصـلی این دسته از احکام بوده‌اند، این پرسش اساسی پیش می آیـد کـه آیـا بـا اینکـه بسـیاری ازعرفیات مزبور از میان رفته‌اند یا در بسیاری اقوام دیگر جاری نیستند، میتـوان گفـت ایـن احکام از فعلیت افتاده اند یا از فعلیت افتادن این احکام تـابع از میـا ن رفـتن عـرف آن زمـان نیست؟ پاسخ در مواردی که عرف جزء موضوع بوده، مشخص است؛ زیرا در این صورت روشن است که با از میان رفتن عرف، حکم نیز از فعلیت مـی‌افتـد؛ ولـی مشـکل در جـایی است که عرف از عناصرقوام‌بخش موضوع نباشد و فقط ظرف تحقق آن بوده باشد؛ زیـرا جست وجوی پاسخ در این صورت بستگی به مبنای اتخاذ شـده در مـورد حقیقـت امضـای شارع دارد؛ زیرا اگر معتقد باشیم در فرایند امضا هیچگونه اعتبار از سوی شارع صورت نمیگیرد و امضای او فقط اخباری از رضایتش است، با از میان رفتن عـرف، حکـم نیـز ازفعلیت می‌افتد؛ ولی اگر معتقد باشیم در فرایند امضای شارع، اقدام به اعتبار حکمی مماثل و همانند حکم عقلا می‌کند، با از میـان رفـتن عـرف، حکـم از میـان نمـی‌رود و از فعلیـت نمی‌افتـد. امـام خمینـی دربـاره حقیقـت امضـا بـه صـورت اول ومرحـوم آیـت االله غـروی اصفهانی به صورت دوم معتقد است. در این مقاله ضـمن بررسـی تطبیقـی نظـرات ایـن دو
فقیه ژرف‌اندیش در عوامل تعیین کننده ماهیت حکـم امضـایی بـر نظـر مرحـوم اصـفهانی
صحه میگذاریم . این بررسی تطبیقی خواننده را هرچه بیشـتر بـا حقیقـت احکـام امضـایی
آشنا کرده، رابطه شرع وعرف را بهتربه اونشان می‌دهد.
واژه‌های کلیدی: حکم امضایی، حکم مماثل، سـیره عقلائیـه، سـیره عقلایـی، عـرف، غروی اصفهان، امام خمینی.