تطور مفهومی ارتداد در اسلام تا قرن ۶ هجری

توضیح

در این پژوهش، تطور مفاهیم ارتداد در پنج قرن اول هجری، در دو طیف منابع مذاهب همسو(مذاهب چهارگانه اهل سنت) و غیرهمسو(مذاهب شیعه و اباضیه خوارج) با حاکمیت (امویان و عباسیان) جست و جو شده است. همچنین تفاوتِ این مفهوم از نگاه راویان و فقهای هر دو طیف مذاهب، تا پایان قرن پنجم مورد توجه و مقایسه قرار گرفته است. رویکرد نگارنده در این پژوهش، توصیفی و با الهام ازروشهای کیفی و کمی است که طی فرآیند معنایابی، معناکاوی و مفهوم یابیِ گزاره‌های فقهی و روایی صورت گرفته است. پنج مفهوم اصلی حاصل از تحقیق در هر دو طیف همسو و غیرهمسو با حاکمیت عبارتند از: «نافرمانی از حاکمیت»، «کفرپیشگی»، «انکار اسلام»، «توهین به مقدسات مسلمانان»، «دگرسازی دین» و «دگراندیشی دینی». بیشترین فراوانی در منابع مذاهب همسو با حاکمیت مربوط به «نافرمانی ازحاکمیت» و در منابع مذاهب غیرهمسو «انکار اسلام» است که با فراوانی «نافرمانی از حاکمیت» در طیف خودش نزدیکی قابل توجهی دارد.از نتایج تحقیق این فرضیه بدست آمده است که: «در پنج سده‌ی اول تاریخ اسلام تطور مفهومی ارتداد با دغدغه حفظ قدرت در منابع مذاهب همسو با حاکمیت، و با دغدغه دستیابی به قدرت در منابع مذاهب غیرهمسو با حاکمیت رابطه مستقیم دارد.»
واژه‌های کلیدی: ارتداد، حاکمیت، مذاهب شیعه، مذاهب اهل سنت، خوارج اباضیه.