قلمرو فقه در زندگی اجتماعی بشر

توضیح

مسأله‌ی «قلمرو فقه» که در عصر ما اهمّیتی دوچندان یافته، از دیرباز نزد متکلّمین شیعه به عنوان حدّ‌وسط برای اثبات ضرورت بعثت پیامبران و تشریع شرایع مورد استفاده بوده است. در تحقیق حاضر علاوه بر ضمیمه شدن سرفصل‌های متعدّدی از اندیشه‌های فقهی و اصولی به انبوه مطالب کلامی مرتبط با مسأله‌ی قلمرو فقه، طرحی پیشنهاد شده تا جمیع استدلالات و ادّعاها -که تاکنون ذیل نظریات مختلف پراکنده بوده- جایگاهی متناسب با منطق حلّ این مسأله بیابند. این کار با تبویب مباحث در دو بخش «احکام» و «موضوعات» انجام گرفته‌است. در بخش احکام علاوه بر بحث از مطالبی چون «ماهیت اباحه» و قاعده‌ی «عدم خلوّ واقعه از حکم»، تلاش کرده‌ایم در قالب تبیین اقسام مختلفِ حکم مثل: ثابت و متغیر، ارشادی و مولوی، حکومتی، امضایی و... و با دقّت در «مفاد قضایای فقهی»، مسأله‌ی تحقیق را دنبال کنیم. محتوای اصلی بخش موضوعات، بررسی مواردی است که لزومِِ حضور یا عدم حضور آن در فقه ادّعا شده‌است.اگر قلمرو فقه مهمترین حوزه از مسأله‌ی «قلمرو دین» باشد، موضوعات سیاسی و اجتماعی نیز مهمترین قسمت از مسأله‌ی قلمرو فقه است. بر همین اساس نویسنده با تأکید بر موضوعات اجتماعی، از یک‌سو ادّعای جدایی فقه از حوزه‌ی عمومی را نقد نموده و از سوی دیگر نشان داده که در سطح ادلّه‌ی پیشافقهی و الزامات کلامی، تنها می‌توان از حضور فقه در قلمرو اجتماع به نحو موجبه‌ی جزئیه -در مقابل سلب کلّی- دفاع کرد، اما تبیین دقیق گستره‌ی فقه را باید به روش‌های درون‌فقهی واگذار نمود؛ چراکه برای هر حکم و موضوعی عملیات اجتهادی مستقل لازم است.
واژهای کلیدی:فقه ،دین ،زندگی اجتماعی،قلمرو دین