سیره عقلائیه، تمسّک به دلیل انسداد

یادداشت

وجه دیگر برای کاشفیّت عدم ردع از امضای معصوم دلیل انسداد است (متأسّفانه این دلیل انسداد از متن تدریسی حوزه حذف شده است؛ حال آن که نکته های خیلی خوبی در این بحث وجود دارد).
مقدمه: در مورد انسداد و انفتاح باب علم و علمی سه دیدگاه وجود دارد:
1. انفتاح باب علم که دیدگاه مرحوم سید مرتضی و اصحاب وی می باشد.
2. انسداد باب علم وعلمی که دیدگاه مرحوم میرزای قمی می باشد
3. انسداد باب علم و انفتاح باب علمی که نظریه مشهور اصولیون است.
باب علم یعنی قطع به احکام شرعی و باب علمی یعنی ظنّ معتبر خاص مثل خبر واحد ثقه.
انسدادی ها پنج مقدمه برای دلیل انسداد بیان کرده اند:
1. مکلّف علم اجمالی به وجود احکام واقعی در شریعت دارد.
2. طریق علم و علمی نسبت به احکام واقعی منسدّ است.
3. إهمال و رها کردن تکالیف جایز نیست.
4. احتیاط کردن در همه احکام یا جایز نیست و یا حداقل واجب نیست.
5. ترجیح وهم بر ظنّ هم قبیح است؛ چون وهم نسبت به ظنّ مرجوح است نتیجه اینکه مطلق ظنّ حجیت دارد.
دلیل انسداد می خواهد بگوید امضای معصوم نسبت به سیره های عقلائیه به وسیله دلیل انسداد ثابت می شود. اگر حجیت سیره های عقلائیه را نپذیریم باب علم و علمی نسبت به احکام شریعت بسته می شود. دلیل این انسداد چیست؟
اولاً: اکثر موارد معاملات به سیره های عقلائیه است. مثل: بیع، شراء، اجاره، جعاله و... .
ثانیاً: اساساً از جهت سند و دلالت خطابات شرعیه، متوقف بر سیره های عقلائیه می باشد؛ چون خطابات شرعی در اکثر موارد خبر واحد است و حجیت خبر واحد ثقه هم عمده دلیلش منحصر به سیره عقلائیه است. آیات و روایات هم در بحث خبر واحد إرشاد به همین سیره عقلائیه است. اگر ما سیره های عقلائیه را نپذیریم، باب علم و علمی که منسدّ می شود یا باید تکالیف را مهمل بگذاریم یا باید احتیاط کنیم که احتیاط هم یا واجب نیست و یا جایز نیست. راه دیگری هم یا وجود ندارد یا اگر باشد ترجیح مرجوح بر راجح است.پس راهی غیر از تمسّک به سیره های عقلائیه وجود ندارد. اگر ما در این بحث دلیل انسداد را بپذیریم مشکل اساسی می شود.
اولاً: دیگر نیاز به اثبات عدم ردع نداریم و حجیت سیره های عقلائیه با همین دلیل ثابت می شود.
ثانیاً: چه بسا با این سیره های عقلائیه حجیت سیره های عقلائیه مستحدث را خیلی راحت ثابت کنیم.
مثل اینکه با این دلیل انسداد مطلق ظنّ حجت می شود در مقابل ظنّ خاص. اگر این دلیل را بپذیریم سیره های عقلائیه به صورت مطلق حجت می شود.
ثالثاً: چه بسا اگر این انسداد را جلوتر بیاوریم، ارتکازات عقلائی معاصر معصوم هم حجیتش ثابت می شود ولو به سیره عملی نرسیده باشد.