حقوق اهل کتاب در فقه المذاهب

توضیح

چکیده
رساله پیش رو در صدد تبیین حقوق اهل کتاب در اسلام، از دیدگاه فقه المذاهب و همچنین پاسخ‌گویی به مهم‌ترین شبهات پیرامون این موضوع است. اهمیت این امر با توجه به کاربردی بودن موضوع، وسعت دایره مخاطبان و همچنین نیاز نسل امروز به پاسخ‌های اقناع کننده و شایسته، بر اهل فن پوشیده نیست. هدف اصلی این پژوهش نیز آن است که با تبیین صحیح مسأله در دستورات اسلامی و بیان مبانی آن در فقه المذاهب، به پرسش‌های گوناگون آن در این بستر، پاسخ دهد. در همین راستا پس از بررسی پیشینه تحقیق، برای جلوگیری از تکرار و اجتناب از موازی‌کاری، مهم‌ترین منابع مکتوب (کتاب، مقاله و رساله) جهت دست‌یابی به هدف فوق، مورد بررسی قرار گرفت. در فصل اول، پس از نگاهی کلی به مفاهیم مرتبط با موضوع رساله و تبیین معنای لغوی و اصطلاحی؛ اهم حقوق اهل کتاب قبل و بعد از اسلام، در حکومت اولیه اسلامی و همچنین در قرآن، استقراء و تبیین گردید. فصل دوم و سوم به بیان نظریات فقهی مذاهب مختلف اسلامی در این موضوع اختصاص یافته و نقاط اشتراک و اختلاف فقهای مذاهب، جمع‌آوری گردید. نتایج به دست آمده به شرح ذیل می‌باشد: واضع فقه اسلامی برای همه انسان‌ها در دستورات فقهی، حقوق و وظایفی تبیین و تعریف کرده است. اهل کتاب از گروه‌های مورد توجه خاص فقهاء اسلامی بوده و در قرآن و کتب فقهی؛ انبیاء، آموزه‌ها و عبادتگاه‌های ایشان در کنار مسلمانان قرار داده شده است. حتی به زعم گروهی از مفسران؛ مسلمانان و اهل کتاب با هم در قرآن، تشکیل دهنده امت واحده الهی هستند. اسلام برای تعهدات متقابل مسلمانان و اهل کتاب، قراردادی بنام ذمه را مشخص کرده که مطابق آن طرفین بصورت متقابل، موظف به انجام وظایفی و همچنین دارای حقوقی هستند. در این قرارداد قوانین مختلف قضایی، اقتصادی، فرهنگی و عمومی برای طرفین مشخص شده که در بسیاری از این مسائل بین فقها اتفاق نظر وجود داشته و در برخی هم اختلافاتی وجود دارد که در فصل سوم به آنها اشاره شده است و در نگاه کلی می‌توان گفت که فقهای جوامع اسلامی در بسیاری از کلیات و مسائل اساسی، درباره اهل کتاب اتفاق نظر داشته و قائل به تأمین امنیت جانی، مالی و آبرویی؛ همچنین آزادی مذهبی؛ رسیدگی عادلانه به دعاوی ایشان دارند؛ اما با توجه به وجود حقوق مختلف و بسیار جزئی در این موارد در برخی از این احکام از جمله طهارت، دیه، ازدواج و مراسم دینی هم بین علماء اختلافاتی وجود دارد.