تحلیل و بررسی تطبیقی مستندات قرآنی حکم حکومتی در آرای تفسیری امام خمینی و شهید صدر

توضیح

امام خمینی و شهید صدر در اثبات حجیت حکم حکومتی، به طور مشترک
به دو آیۀ  یا أیّها الذین آمنوا أطیعوا اللّٰه وأطیعوا الرسول وأولی الأمر منکم€ و  النبِیّ أولی بالمٶمنین من أنفسهم€ ، و به طور اختصاصی به چند آیه استناد جسته‌اند. در اندیشۀ امام خمینی، پیامبر اکرم‌ (ص) دارای چند شأن می‌باشد: الف‌ـ شأن نبی مبلغ احکام الهی، ب‌ـ شأن حاکم اسلامی، ج‌ـ شأن قضاوت و مقام فصل‌الخطاب. پیامبر اکرم(ص) بدان‌جهت که در شأن نبوت، تنها مبلغ احکام خداوند است، نهی و امری از جانب خود ندارد و تمامی اقوال وی کاشف از فرامین و دستورات خداوند است. لذا در آیۀ  أطیعوا اللّٰه وأطیعوا الرسول€ ، اطاعت از «رسول» اطاعت در احکام حکومتی ایشان است. با توجه به اینکه امام خمینی در گفتمان فقهی ـ سیاسی حکومت مستقیم فقیه به تحلیل آیات می‌پردازد، حاکم اسلامی به سبب «أولی بالمٶمنین» می‌تواند احکام حکومتی را بر احکام شرعی مقدم نماید و به سبب «أطیعوا الرسول»، مٶمنان موظف به اطاعت از وی می‌باشند. اما شهید صدر در گفتمان فقهی ـ سیاسی تحدید سلطنت به ارائۀ نظریۀ منطقةالفراغ پرداخته، می‌فرماید که «أطیعوا اللّٰه» در حوزۀ اطاعت از دستور خدا در احکام الزامی، و «أطیعوا الرسول» در حوزۀ دستورات غیر الزامی می‌باشد که «رسول» بر اساس شأن حاکمیتی خود آن را صادر نموده است. در نگاه وی، حاکم به سبب «أولی بالمٶمنین» می‌تواند قوانین الزام‌آوری را برای مسلمانان وضع نماید، اما هرگز نمی‌تواند احکام شرعی را تعطیل یا متوقف سازد. توجه به شأن نزول آیات و آرا و نظریات تفسیری، دیدگاه امام خمینی را در مقابل دیدگاه شهید صدر تقویت می‌نماید.
واژه های کلیدی: حکم حکومتی، قرآن، امام خمینی، شهید صدر.