بررسی تطبیقی پارادایم خودگرایی در اقتصاد اسلامی و متعارف

توضیح

یکی از مباحث اساسی در فلسفه اقتصاد اسلامی تبیین مبانی اخلاق هنجاری نظریات اقتصاد اسلامی است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی به بررسی تطبیقی پارادایم خودگرایی در اقتصاد اسلامی و متعارف می‌پردازیم. در این زمینه این سؤال مطرح است آیا می‌توان خودگرایی که به عنوان پارادایم و هسته سخت اقتصاد متعارف پذیرفته شده را مبنای اخلاق هنجاری در نظام اقتصادی اسلام قرار داد؟ اصولاً تفکر اسلامی غایت‌گروی را می‌پذیرد یا وظیفه‌محوری؟ پاسخ تحقیق حاضر به پرسش مذکور این است که مبنای اخلاق هنجاری اسلام وظیفه‌گرایی است. بنا به فرضیه مقاله، در مواردی که قوامِ وظیفه در مرحله اقدام، به کسب نتیجه باشد، قیدِ نتیجه در اطلاقِ وظیفه اخذ می‌شود و موضوعِ وظیفه با وصف قید خاص، اطلاق دارد؛ بدین ترتیب نیازی به پناه بردن به نتیجه‌گرایی نیست؛ چراکه تلاش برای دستیابی به نتیجه در این‌گونه موارد، خود بخشی از وظیفه است؛ این نوع تکلیف‌گروی را «وظیفه‌گرایی عام» می‌نامیم. این وظیفه‌گرایی، موتور تقویت‌کننده‌ای به نام حب‌ذات به مثابه یک داعی دارد. بر اساس یافته‌های تحقیق اجتماع دوگانه‌ی وظیفه ـ حب‌ذات، در اقتصاد و غیر آن، امری پارادوکسیکال نیست؛ حب‌ ذات در اسلام با خودگرایی در اقتصاد متعارف از نظر مبانی و هویت، اختلاف جوهری دارد.
واژه‌های کلیدی: اخلاق هنجاری، اقتصاد اسلامی، خودگرایی، وظیفه‌گرایی عام، مطلوبیت‌گرایی، نتیجه‌گرایی، اقتصاد متعارف.