حق بر حیات در اسناد حقوق بشری و حقوق اسلام: چالش های مفهومی

توضیح

حق بر حیات به عنوان سرآغاز و بسترگاه نیل به دگر حق های بشری، حاوی چالش های مفهومی جدی از دو حیث حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر عرفی است. با بررسی که در این پژوهش انجام پذیرفت، مشخص شد حق بر حیات اولاً از حیث خاستگاه طبق اسناد حقوق بشری عرفی، به عنوان یک حق ذاتی و غیر قابل سلب معرفی می شود، حقی که از جانب کسی اعطاء نشده است، امّا در حقوق بشر اسلامی این حق به عنوان یک خلعت الهی قلمداد می شود که سلب آن نیازمند مجوز شرعی است. پس عمده ترین تفاوت، به ریشه حق بر حیات اعاده می شود. ثانیاً التزام دو طرفه حق و تکلیف در رویکرد اسلامی، عدم اعتقاد به عامل اعتقادی در تحقق حق بر حیات در رویکرد عرفی و قائل بودن به وجود روح و حیات معنوی پس از اتمام ابعاد حیات مادی در رویکرد اسلامی، از دگر چالش های جدی حول محور حق بر حیات محسوب می شوند. از سویی دیگر، با توجه به رویکرد جدید و موسع بین المللی نسبت به مفهوم حق بر حیات توسط کمیته حقوق بشر به استناد پیش نویس نظریه تفصیلی، از طریق به رسمیت شناختن صریح اسقاط جنین، اتانازی و همجنس گرایی، این کمیته أقدام خود را از اسناد فراملی بشری فراتر گذاشته و قصد نقض قاعده مند میثاق بشری مربوطه، در باب مفهوم حق بر حیات را داشته که سبب به چالش کشیده شدن عقلانیت حقوق بشر عرفی، بیش از پیش گشته است. از آنجا که تأثیرات احتمالی این پیش نویس بر آینده حق بر حیات از اهمیتی وافر برخوردار است، نه تنها توجه و بررسی ابعاد مختلف موضوعات مرتبط با آن ضروری است، بلکه نیازمند اقدام حقوقی فوری یا پیش هنگام از سوی جوامع اسلامی است. گفتنی است، چالش های حقوق و ارزش های متزاحم با مفهوم حق بر حیات هم، از درجه اهمیت شایانی برخوردار است. رویکرد حقوق بشر عرفی نه تنها معتقد به ممنوعیت سلب حیات در مقام تزاحم با حقوق و ارزش های دیگر نیست، بلکه با برتر دانستن حقوق و ارزش های متزاحم نسبت به حق بر حیات، حق کشته نشدن و اعراض ناپذیر بودن حق بر حیات را زیر سؤال برده است. بنابراین از آنجا که رویکرد حقوق بشر عرفی، در مقام تزاحمات، علیه حق بر حیات است، توسل به مبانی حقوق بشر اسلامی و تغییر پیش نویس اصداری از سوی کمیته حقوق بشر مطابق با رهیافت های اسلامی، می تواند پشتیبان خصیصه اعراض ناپذیری حق بر حیات باشد.
واژه‌های کلیدی: حق بر حیات، حق و تکلیف، حقوق بشر، اسلام، تزاحم، سلب حیات، اتانازی، اسقاط جنین.