مبانی فقهی عملکرد فقهای شیعه در مواجهه با حکام جور در عصر غیبت

توضیح

آنچه از آیات و روایات و ادله دیگر به دست می‌آید این است که در عصر غیبت فقهای عظام نایب امام زمان(عج) بوده ولی با مراجعه به تاریخ در می‌یابیم که به جای فقها، حکام جور و سلاطین ستم بر مسند خلافت اسلامی تکیه زده‌اند و فاقد اصل اساسی در شرایط امامت و خلافت از منظر مبانی فقهی و کلامی شیعه در باب رهبری بوده‌اند و تردیدی نیست که از نظر شیعه تنها اصل مهمی که می‌تواند در بعد رهبری و امامت جامعه مشروعیت‌آور باشد مسئله نص و نصب از جانب خدای متعال ویا اذن ازجانب پیامبر (ص )وائمه است. یعنی اینکه هر حاکمیتی که فاقد این اصل مهم باشد از نظر مبانی شیعی غیر مشروع بوده و عنوان حاکم جائر و غاصب را با خود یدک خواهد کشید روی همین جهت، اصل اولی در مواجه با حکام جور و سلاطین ستم، حرمت بوده است ولی فقهای شیعه ضمن حفظ و تأکید بر اصول بنیادین شیعه در باب امامت و رهبری، در شرایطی که شیعیان اقلیت جامعه را تشکیل می‌دادند و به جهت غیبت امام عصر(عج)، حکام غیرعادل و جائر، بر امور و اوضاع مسلط بودند، همکاری و تعامل و پذیرش مسئولیت از سوی سلاطین جور را مجاز می‌شمردند، و به جهت حفظ اقلیت شیعه در تطبیق شرایط موجود گام بر می‌داشتند، و در مواردی هم خود فقها به منظور حفظ و حراست از مکتب تشیع و وسعت و شناسایی آن بعضاً خود نیز با حکام جور و سلاطین ستم همکاری و تعامل داشتند، تاریخ اسلام نمونه‌های زیادی از همکاری و ولایت جائر را در در میان علما و فقهای بزرگوار شیعه در تاریخ سیاسی فقه و فقاهت، سراغ دارد، که مصالح و منافع بسیاری را برای مذهب حقه تشیع در پی داشته است. مانند مناصب سید مرتضی امارت حج و حرمین، نقابت اشراف، مرجعیت تظلمات و شکایات مردم و قاضی‌القضاتی که در دربار و حکومت جائرانه خلفای عباسی با اجازه ولی عصر(عج) انجام وظیفه می‌کرد و مدت سی سال ادامه داشت. وزارت عارف بزرگ و فقیه کامل خواجه نصیر الدین طوسی در حکومت هلاکوخان مغولی، که منشأ خدمات فراوان در توسعه معارف اسلامی و شیعی داشته است. همچنین آمدن محقق کرکی از لبنان به ایران در دربار شاه طهماسب صفوی، و اعطای مقام شیخ‌الاسلامی به او، نمونه دیگر از تعامل و همکاری با حکام جائر است. شاه با حضور او در کنار خود، خودش را به ظاهر پیرو او می‌دانست و حکومت خود را مجاز از طرف محقق کرکی با عنوان نائب عام امام عصر(عج) می‌دانست. همکاری‌های فقیه بزرگوار مجلسی به حکومت جائر صفویان با عناوین و مقام و مناصب مختلف شیخ الاسلامی و قضاوت و... که منافع زیاد از این تعاون و تعامل به دست آمد از جمله آن گسترش و توسعه آموزه‌های متون دینی و فقهی در قالب تربیت شاگردان بارز و اندیشمندان بزرگ و تدوین و تألیف کتب و آثار بزرگ فرهنگی مانند کتاب بحارالانوار و صدها کتب متنی و عمیق دیگرکه باعث عظمت وعزت وخارج شدن تشیع از انزوا واختفا گردید. که البته این تعامل و همکاری از سوی این بزرگواران را می‌توانیم مرتبه‌ای از مراتب تقیه بنامیم. که این استراتژی در طول تاریخ تشیع، به عنوان مؤثرترین عامل، و بهترین وسیله، در جهت نزدیک شدن به اهداف و رسیدن به مقصد نهایی عمل نموده و به عنوان بزرگ‌ترین مبنای فقهی فقها در جهت تعامل و همکاری و یا مواجهه با حکام جور مطرح بوده است.
واژه های کلیدی: حاکم، حکومت، جائر.