شبیه‌سازی انسانی از منظر فقه و اخلاق

توضیح

روزگاری مسائل فلسفی اساسی انسان پرسش‌هایی از این قبیل بود: انسان چیست؟ چرا به وجود آمده است؟ و به کجا خواهد رفت؟ اما پرسشی که بشر امروز خود را با آن خود مواجه می‌بیند و تمام اهل اندیشه را به پاسخ‌گویی فرا می‌خواند این است که‌: چگونه باید زیست؟ متفکران جهان همگی خود را مجاز به پاسخ‌گویی به پرسش مزبور می‌دانند ولی هرکدام از جنبه‌ای خاص بدان می‌پردازند، زیرا در جهان معاصر معرفت چنان چندگونگی و تکثری یافته است که هر بخش از آن متکفل برآوردن بخش خاصی از نیازهای انسان این جهانی است، و از این رهگذر است که فلسفه‌های مضاف ]‌مقصود از فلسفه‌های مضاف همانا «زیرشاخه‌های فلسفی» است که هر یک به نوعی به بدنه اصلی فلسفه پیوند خورده‌اند [پدید آمده‌اند. تفکر امروزین بشر صرفاً در پی آن نیست که همانند فیلسوفان سنتی «اصل وجود بماهو وجود» را موضوع تلاش عقلانی خویش قرار دهد، او به جای وجود، موجود را موضوع این تلاش قرار داده و آن را بخش بخش کرده و تمام تأملات خود را معطوف به بخش انسانی موضوع کرده است، آن هم به بخش خاص زندگی دنیوی و مادی او. در جهان معاصر انسان نگاه خویش را از آسمان برگرفته و به زمین دوخته است، و به جای اخلاق و سیاست و عرفان، از فلسفه‌های مضاف بر آنها سخن می‌گوید و از این رهگذر فکری برای انسان تعریفی تازه و برای رفتار و اخلاق وی اصولی جدید ارائه می‌دهد. اخلاق زیستی یکی از مباحث فلسفه‌های مضاف است، مباحثی که به تنظیم مناسبات میان زیست انسانی و فناوری می‌پردازند تا به نظام بایدها و نبایدهای مطرح در این حوزه سامان بخشند. اخلاق زیستی دو دهه است که در حوزه‌های فلسفه، الهیات، پزشکی، حقوق، جامعه‌شناسی و سیاست وارد گشته و به نحو میان‌رشته‌ای در حال فعّالیت است. مسأله شبیه‌سازی یکی از مسائل اخلاق زیستی است، که ساحتی فلسفی، کلامی، فقهی و حقوقی دارد. هرچند عالمان فن هنوز توان آن را نیافته‌اند تا این پدیده را عملا ًتحقق بخشند، چرا که شبیه‌سازی مسئله «شخصانیت» ویا «ذاتیت» انسان تولید شده با فنّاوری را زیر سؤال برده و بحرانی فلسفی پدید آورده، ولی تمامی متفکران دیگر رشته‌ها را نیز به‌گونه‌ای درگیر کرده است. زیرا همین سؤال فلسفی، جنبه کلامی، فقهی و حقوقی نیز می‌یابد و لذا عالمان دین را نیز به چالش کشیده و آنان را به انکار و یا قبول موضوع وامی‌دارد. پس اکنون سؤالات اساسی این‌ها هستند: الف‌ـ آیا بشر مجاز است تا در قلمرو آفرینش که کار خدا است، دست‌اندازی کند؟ ب‌ـ آیا این‌گونه اقدامات شرعاً حلال‌اند یا حرام؟ پ‌ـ آیا از دیدگاه و منظر موازین اخلاقی اقدامات مزبور موجّه هستند یا خیر؟ ت‌ـ آیا انسان تولید شده از طریق شبیه‌سازی همانند انسان معمولی است و همان آثار حقوقی بر او مترتب است؟ ث‌ـ آیا این‌گونه اقدامات با حفظ کرامت بشری ناسازگاری ندارد؟
واژه‌های کلیدی: اخلاق زیستی، ژنوم انسانی، شبیه‌سازی، کلیسای کاتولیک، اصاله الاباحه، کرامت بشری