ماهیت و آثار عقد خرید دین با تأکید بر طرح بانکداری اسلامی

توضیح

موضوع قرارداد گاه عین معین و گاه منفعت و گاه حق است، عین به عین معین و عین کلی فی الذمه و عین کلی در معین تقسیم می‌شود. گاه موضوع قرارداد، عین کلی است که پس از تشکیل در ذمه موجود می‌شود مانند ثمن یا مبیع کلی در عقد بیع که پس از بیع بر ذمه بایع یا مشتری قرار می‌گیرد، اما گاه قبلاً این عین در اثر معاملات یا ارث ضمانت قهری در ذمه شخص قرار گرفته و حال مورد موضوع عقدی از عقود قرار می‌گیرد. ازآنجاکه عین کلی فی الذمه که گاه از آن با عنوان دین یاد می‌شود وجود ملموس و مشهودی ندارد در مورد ماهیت عقد مربوط به آن ابهامات و اشکالاتی مطرح می‌شود، مثلاً بعضی در مورد نام این عقد در صورت موضوع قرارگرفتن دین برای انتقال اعتباری آن را با عنوان خرید دین و گاهی با عنوان فروش دین و یا گاهی با عنوان بیع دین و گاهی با عنوان بیع طلب از آن یاد می‌کنند. این عقد از نظر حقوقی، اقتصادی، مالی و بانکی اهمیت و آثار مهمی دارد. چنانکه با وجود سابقه طولانی فقهی در مورد ماهیت آثار آن در حقوق ایران ابهاماتی است. ابزار مالی خرید دین امروزه در بانک‌های کشور در سطح وسیعی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این ابزار مالی از اواسط دهه شصت و پس از تصویب قانون عملیات بانکداری بدون ربا، مصوب سال 1362 از سوی شورای نگهبان مورد تأیید و هم‌زمان مورداستفاده در سیستم بانکی کشور قرار گرفت. در ماده 62 و 80 و 81 طرح بانکداری جمهوری اسلامی و دستورالعمل اجرایی عقد خرید دین مصوب شورای پول و اعتبار در تاریخ 25/05/1390، برای عقد خرید دین شرایط و اوصاف ویژه‌ای پیش‌بینی شده که این سؤال را به ذهن می‌آورد آیا این عقد به‌صورت عقد مستقل و جدای از عقد بیع در مقررات موجود لحاظ شده و یکی از بررسی‌های این بحث ماهیت و نوع و اوصاف و انواع این عقد است که باتوجه‌به چالش‌های قانون عملیات بانکی بدون ربا و عملکرد ناموفق بانک‌ها در اجرای آن و شبهه ربوی بودن و سایر موارد، این تحقیق به دنبال آن است بررسی کند که ماهیت قرارداد خرید دین باتوجه‌به طرح بانکداری اسلامی چگونه است و چه آثار و احکامی بر آن مترتب می‌گردد، و در پایان پیشنهادهایی برای این مواد ارائه گردیده است.
واژه‌های کلیدی: دین، دمه، عقد خرید دین، طرح بانکداری اسلامی