بررسی شخصیت حقوقی مال موقوفه و آثار آن در حقوق ایران (فایل منبع موجود نیست)

توضیح

یکی از ابزار نیک نامی استفاده از نهاد وقف است . اموالی از گردونه داد و ستد خارج می شوند و منافع آن ها برای نیت خیر صاحب قبلی آن منافع که بدون شک منفعت دیگران ( غیر از خودش) را در بردارد به جریان می افتند . اموال اختصاص یافته به موجب قانون شخصیت اعتباری و حقوقی مستقلی مییابند . نام و دارایی و درآمد و مدیریت ویژه که همه این اختصاصات برای تامین نیت خیر واقف به وجود می آیند : نهادی مفید و سودمند که ناشی از تعالیم دین مقدس اسلام برای بشر خواهی و برقراری عدالت و توزیع ثروت در جامعه و کمک به ارتقاء همه جانبه بشر خلق شده و در طول زمان تکامل یافته است . از ابتدای تاسیس اولین جامعه اسلامی تاکنون تتصور این نهاد بسیار زیاد بوده است پس از تحقق وقف ، شخصیت حقوقی جدیدی ایجاد می شود که مالک عین موقوفه می شود. از این رو پس از انعقاد عقد وقف ، نه واقف مالک مال موقوفه است و نه موقوف علیه/ علیهم، ماده 3 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 1363، چنین شخصیت حقوقی را به رسمیت شناخته است. در منابع فقهی نز نظریات ارائه شده پیرامون فک ملک و اختصاص مال موقوفه به خداوند، بر همین اساس است. لکن با عنایت به این که در فقه وجود نهادی دارای شخصیت حقوقی مستقل از اشخاص قابل تصور نبوده، نظریه شخصیت حقوقی ناشناخته مانده است، ولی امروزه در حقوق ایران، وجود چنین نهادی در کنار انسان ها که اشخاص حقیقی هستند به رسمیت شناخته شدهاست و علاوه بر ماده 3 قانون فوق الذکر مواد 583-584-587 و 588 قانون تجارت، مصوب 1311 نیز شخصیت حقوقی را به رسمیت شناخته است. اگر مال موقوفه توسط دیگری تلف شود و متلف مثل یا قیمت آن را بدهد در این که بدل مذکور خود به خود وقف می‌باشد یا اینکه مجدداً باید وقف گردد، بین صاحبنظران اختلاف است. دکتر امامی مفاداً عقیده دارد که بدل مال باید مجدداً وقف شود زیرا وقفیت مال موقوفه با تلف آن از بین رفته است و مال جدید نیاز به وقف جدید دارد. دکتر کاتوزین به ملاک ماده 791 ق.م. می‌گوید که شخصیت حقوقی موقوفه در مال جدید ادامه دارد و این نظر راجح است زیرا اگر نظر اول را بپذیریم معلوم نیست مال جدید را چه کسی باید وقف نماید و چه الزامی برای وقف کردن آن خواهد بود و اگر کسی بدل را وقف نکرد تکلیف چه خواهد بود. (سید حسن امامی، 1384، ص 150) هر چند مال مورد وقف باید در زمره اموالی باشد که با انتفاع از آن عین مال از بین نرود، ولی گاه در اثر حوادث ناگهانی مانند زلزله و آتش‌سوزی و یا به مرور زمان مانند خشک شدن آب قنات و یا در اثر کثرت استعمال مانند اموال منقول، مال موقوفه از بین می‌رود. البته فرض تلف در جایی است که آنچه از موقوفه باقی مانده است قابلیت انتفاع یا فروش را نداشته باشد.سؤالی که مطرح است این است که درباره‌ی شخصیت حقوقی وقف این مطالب بیان می‌شود: آیا شخصیت حقوقی برای وقف ثابت است یا خیر؟تعریف حقیقی مفاهیم، بویژه مفاهیم حقوقی و فقهی وقف از جهات گوناگون دشوار است به گونه ای که صاحب نظران درحقوق مدنی از شخصیت حقوقی تعریف های گوناگونی ارائه داده اندازجمله :شخص حقوقی عبارت است از دسته‌ای از افراد که دارای منافع و فعالیت مشترک هستند یا پاره‌ای از اموال که به هدف خاصی اختصاص داده شده است و قانون آنها را طرف حق می‌شناسد و برای آنها شخصیت مستقلی قایل است مانند دولت، شهر، دانشگاه، شرکتهای تجارتی، و موقوفات (حسین صفایی، 1390،ص52)عنوان شخص حقوقی دروقف گرچه کمتر مورد بحث و کندوکاو واقع شده است، ولیکن بی‌گمان از موضوعات پراهمیت و کلیدی به شمار می‌آید و افزون بر ثمره‌ی علمی، نقش عملی و کاربردی نیز دارد. این موضوع همچون زکات، خمس، وصیت، وقف، بیع، هبه و شرکت در بسیاری از کتابهای فقهی وجود دارد و بیشتر مباحث این کتابها پیرامون آن است با عنوان اهمیت شخصیت حقوقی می‌توان بسیاری از معضلات و مشکلات علمی را همچون مالکیت خمس، زکات و وقف حل کرد. بی‌شک از جمله پرسشهای مهم فقهی در جامعه‌ای که در عصر تکنیک، توسعه و ارتباطات به سر می‌برد، پیرامون احکام اقسام عملکرد وقف می‌باشد. نبودن تصویر صحیح از شخص حقوقی، موجب می‌شوددر بحث وقف در فقه، نتواند پاسخگوی اندکی از این پرسشهای مستحدث باشد راههای پی بردن به اهمیت و نقش کلیدی به این موضوع، فراوان و گوناگون است.بررسی خط فکری محققان نشان می‌دهد که کم و بیشتر متوجه ضرورت شناسایی وجودی مستقل از واقف و موقوف علیه برای وقف بوده‌اند. در واقع می‌توان گفت وجود یک سازمان حقوقی شخص گونه در فکر حقوقدانان ما وجود داشته و تنها نمی‌دانستند که آن را با چه نام مشخص کنند؛ زیرا از نظر اداری و آثار آنچه ساخته و پرداخته بودند چیزی از یک شخصیت حقوقی کم نداشت .( ناصر کاتوزیان،1387، ص 132)
واژه‌های کلیدی: وقف، حقوق، مال وقوفه