بررسی عقد استصناع در حقوق ایران و افغانستان

توضیح

با توجه به گسترش قرارداد استصناع و کاربرد وسیع آن، تحقیقات بسیاری در مورد آن انجام شده است و در کشورهای اسلامی نیز پس از اعلام مجمع فقهی سازمان کنفرانس اسلامی مبنی بر لازم الطرفین بودن آن و به علت ماهیت و ویژگی های خاصی آن، در کشورهای اسلامی گسترش ویژه ای یافت. مورد معامله در عقد استصناع، ساخت کالایی است که مستصنع با بیان اوصاف و مشخصات آن به صانع ساخت آن را سفارش می‌دهد تا در مدتی معینی تهیه مواد اولیه، کالای مورد نظر را برای سفارش دهنده ساخته و به وی تحویل دهد. چنان چه عقد استصناع را منطبق با هر یک از عقود معین مثل بیع یا اجاره و یا جعاله و حتی ترکیبی از بیع و اجاره یا بیع و وکالت بدانیم می‌بایست احکام خاص آن عقد را بر آن مترتب نمود، در صورت عدم پذیرش این نظریه و قبول این که عقد استصناع عقدی مستقل مستند به ماده‌ی 10 قانون مدنی است می‌توان با عنایت به قواعد عمومی قراردادها و اصل آزادی قراردادها و بنای عقلاء توجیه کرد. لازم به ذکر است که اکثریت مراجع و فقیهان شیعه به‌ صورت عقد مستقل یا در قالب بیع، اجاره، جعاله و صلح به صحت عقد استصناع باور دارند. همچنین حقوق افغانستان عقد استصناع را به عنوان مقاوله (پیمان) شناخته و مورد بررسی قرار می‌دهند. پس از شناسایی ماهیت رابطه حقوقی آن چه به عنوان مهم ترین مبحث می‌بایست مورد بررسی قرار گیرد، شناسایی احکام و آثار فقهی-حقوقی است که پس از تحقق رابطه حقوقی بر آن بار می‌شود، چرا که هر یک از طرفین لازم است بدانند بر اساس عقد واقع شده بین ایشان از چه حقوقی برخوردار شده و در مقابل باید چه حقوقی را برای طرف مقابل قائل باشند. یکی از مهم ترین مسائل در عقد استصناع زمان انتقال مالکیت است که تعیین کننده شرایط انتقال ضمان معاوضی، استحقاق عوض، به وجود آمدن حق عینی و به تبع آن به وجود آمدن حق حبس برای سازنده، مالکیت منافع از زمان ساخت تا زمان تسلیم و همچنین هزینه های نگهداری و انبارداری و... همه مسائلی است که با تعیین زمان انتقال کالا در قرارداد استصناع روشن می‌شود. اهمیت این امر در عقد استصناع که سابقه‌ی چندانی در حقوق ایران نداشته و از احکام و آثار آن به طور خاص سخنی به میان نیامده است، دو چندان خواهد بود. بنابراین ضروری است که پس از تعیین ماهیت یک قرارداد، به بحث از احکام و آثار آن قرارداد بپردازیم تا از بروز مشکلات حقوقی در مراحل بعدی انعقاد عقد جلوگیری نماییم.
واژه های کلیدی: استصناع،قرارداد ساخت، قرارداد پیمان، مقاوله