عنوان
نسبت قاعدۀ عدالت با قواعد فقهی دیگر
نویسنده
ناشر
فصلنامه فقه، بهار و تابستان 1395، شماره 87، ص.: 151-172.
تاریخ نشر
1395
توضیح
افعال خداوند متعال با توجه به اطلاق وصف عدل در حوزۀ تکوین، تشریع و جزا برمبنای عدل است. ازاینرو همۀ احکام شرعی متصف به وصف مقدّر عدل است. برخی اندیشمندان معتقدند فقیه در استنباط حکم شرعی میتواند با شاقول عدل و ظلم، و تشخیص مصادیق آن به وجوب و حرمت فتوا دهد. از این موضوع به قاعدۀ عدالت یا نفی ظلم تعبیر میشود. در فقه پیشینۀ چندانی از این قاعدۀ با این عنوان نداریم و قاعده بودن آن را معاصران مطرح کردهاند. در این مقاله دربارۀ چهار قاعدۀ لاضرر، عدل و انصاف، قرعه و غرور پژوهش شده و اثبات شده که این قواعد مصداقی از قاعدۀ عدالتاند. در قاعدۀ لاضرر میان مصداق ضرر محرّم و عنوان ظلم همپوشانی وجود دارد و در تشخیص مصادیق ضرر محرّم باید از انطباق عنوان ظلم بهره جست. قاعدۀ عدل و انصاف همان قاعدۀ عدالت در شبهات موضوعیۀ حق و مال است. قاعدۀ قرعه از مصادیق قاعدۀ عدالت است که کاربرد آن تحقق عدل و استیفای حق به صاحبان آن است. ادلۀ اثباتکنندۀ قاعدۀ غرور همان ادلهای است که در قاعدۀ عدالت نیز استفاده میشود.
واژههای کلیدی: عدالت، لاضرر، غرور، قرعه، عدل و انصاف