بررسی قاعده عدل و انصاف در فریقین

توضیح

عدل و انصاف از مفاهیمی هستند که ریشه در فطرت انسان دارند و طبق روایات وارده در این باب، اساس خلقت بر عدل است و عدالت در تمام شؤون زندگی فردی و اجتماعی حاکم است و از آن‌جا که عدل از عمومات فقهی محسوب می‌شود و نزد شارع و در شریعت اسلام از اهمیت بالایی برخوردار است، در میان فقها نیز قاعده‌ای با نام عدل و انصاف وجود دارد. هر چند برخی از فقها عدل و انصاف را به عنوان قاعده‌ی فقهی نپذیرفته‌اند. در این پایان‌نامه این قاعده از لحاظ مدارک و مستندات آن که آیات، روایات، سیره‌ی عقلا و عقل است و نیز تطبیقات آن، در فقه امامیه و فقه عامه بررسی شده است. در ادامه ارتباط این قاعده با قواعد دیگر نظیر قاعده قرعه، قاعده لاضرر و قاعده صلح مطرح و بیان شده است که عدل و انصاف بر قرعه وارد و مؤکد قاعده لاضرر است و در برابر صلح، موضوعیتی ندارد. هم‌چنین ماهیت این قاعده را از لحاظ اصل یا اماره و یا حکم بودن مشخص می‌کند و کلیت و عمومیت آن را اثبات می‌کند. سپس بعد از بیان ادله‌ی موافقین، ادله‌ مخالفین را بیان کرده و به رد آن می‌پردازد و در نهایت تطبیقات این قاعده را در میان علمای شیعه و اهل تسنن بیان می‌کند و به طور کلی به اثبات می‌رساند که عدل و انصاف نه تنها از نظر عقلا یک قاعده‌ی فقهی است بلکه مورد امضای شارع مقدس است و از قواعد تأسیسی نیست و در تمام ابواب فقه مانند عبادات، معاملات و احکام، مبنای فتاوای فقهای امامیه و عامه قرار دارد. اولین فقیهی که عدل و انصاف را به عنوان قاعده معرفی کرده است، صاحب مدارک در کتاب نهایه المرام است. روش گردآوری این پایان‌نامه کتابخانه‌ای و شیوه‌ی اندیشه‌ورزی و تحقیق، تحلیلی- توصیفی است.
واژه‌های کلیدی: عدل، انصاف، قاعده فقهی، صلح، قرعه