بررسی احکام قاعده عدالت از منظر فقه شیعه (فایل منبع موجود نیست)

توضیح

عدالت در لغت به معنای برابر سازی وتوازن است ودر مفهوم اجتماعی،هرگاه حق هرصاحب حقی به اوداده شود، می گویند عدالت رعایت شده است (مهریزی ،مهدی ،عدالت به مثابه قاعده فقهی ).بنابراین دراین پایان نامه برآنیم نا درخصوص قاعده عدالت که به عنوان یک قاعده فقهی که بسیار اثرگذار دراستنباط است مورد بحث قراردهیم که البته این مساله شاخ برگهای بسیاری دارد وفضاهای تحقیق آن فراوان است ومادراینجا تنها به بحث وبررسی احکام آن می پردازیم . اندیشمندان عدالت را به طریق مختلف تعریف کرده اند که برای مثال عالمان اخلاق عدالت را رابه انقیاد عقل عملی برای قوه عاقله یا سیاست کردن قوه غضب وشهوت تعریف کرده اند ویا ابوالبقا درتعریف عدالت گفته است که : ((العدل هو ان یعطی اکثرمما علیه ویاخذ اقل مماله ))وهمچنین شهید محمدباقر صدروشهید مطهری درتبیین قاعده عدالت گفته اند: که اصل عدالت ازمقیاسهای اسلام است که باید دید چه چیزی بر او منطبق می شود عدالت درسلسله علل احکام است نه درسلسله معلومات به عبارت دیگر عدل حاکم براحکام است و تابع احکام عدل اسلامی نیست بلکه اسلام عادلانه است که بنا به فرمایش رسول خدا(ص) که فرموده اند: ((العدل میزان اله فی الارض فمن اخذه قاده الی الجنه ومن ترکه ساقه الی النار))یعنی عدالت میزان وترازوی خداوند درزمین است هرکه آن را دریابدبه بهشت اورا سوق دهد وهرکه آن را رها سازد به دوزخ اورا می کشاند . امیرمومنان حضرت علی (ع) دراین باره فرموده اند : هوالناطق بالسنه العدل والامربالفضل به معنی اینکه قرآن به روش عادلانه ودستورجدا سازنده ناطق است (مهریزی ،مهدی ،عدالت به مثابه قاعده فقهی ). همچنین فقیهان آن را به ملکه ای نفسانی ،که به واجب فرمان می دهد واز حرام باز میدارد معنا کرده اند خلاصه ا گرچه تعریف وتفسیر مفهومی عدالت دشوار است، اما می توان عدالت را چهار عرصه بر رسی کرد. 1.عدالت در تکوین ونظام خلقت . 2.عدالت در تشریع ونظام قانون گذاری. 3.عدالت در تدبیر ونظام اجرایی. 4.عدالت درمنش وروش زندگی فردی ومعاشرتی. آنچه در اینجا مورد نظر است،دومین عرصه،یعنی عدالت در نظام قانون گذاری وتشریع، می باشد.عدالت در همه شوون زندگی ووجود آدمی وهمچنین در عرصه آفرینش ،یعنی هم در عرصه تکوین وهم در عرصه تشریع ،دارای اصالت است. ولی عدالت در همه ی عرصه ها وصحنه ها وعلوم ومعارف بشری یا دینی والهی،قاعده واصل است.اما در فقه ،به نظر شهید مطهری،عدالت،قاعده ای مظلوم است وحق آن ادا نشده وبه عبارت دیگر،در حق عدالت بی عدالتی روا شده است .به گفته ایشان فقه به هر مناسبتی،قاعده ای شکل گرفته،اما در مورد عدالت ،غفلت یا غفلت هایی چهره بسته است. (مطهری،1382: 25). عدالت از نظر فقها عبارت است از ملکه ونیرویی که سبب می شود انسان واجبات را انجام دهد ومحرمات را ترک کند.اسلام برای ترویج این صفت ،امتیازات وشخصیت هایی به افراد داده است . عدالت یا متعلق به اخلاق وافعال است و یابه تقسیم اموال یا به معاملات وداد وستد ویابه احکام وسیاست ها مربوط می شود،عادل در هریک از این موارد برای برقراری تساوی وتعادل ،افراط وتفریط را به اعتدال ومیانه باز می گرداند. عدالت عبارت است ازقانون طبیعی است واین قانون همه جاتغییر ناپذیر است ، وبرای همه دولت ها الزم آور است.همه قوانین برای عادلانه بودن نیازمند هماهنگی با قانون طبیعی هستند که به وسیله خداوند مقررشده است..همچنین از عدالت به میزان ومعیار تعبیر شده است .زیرا اجرای قوانین بر معیار قسط وعدل وجلوگیری ازستمگران وحکومت جائرانه وبسط عدالت فردی واجتماعی ومنع از فساد وفحشاء وانواع کجروی ها وآزادی برمعیار عقل وعدل واستقلال وخود کفایی وجلوگیری از استعمار واستثمار واستعبادوحدود وقصاص وتعزیرات برمیزان عقل وعدل وانصاف ،وصدها موارد از این قبیل،چیزهایی نیست که بامرور زمان در طول تاریخ بشر وزندگی اجتماعی کهنه شود ،این دعوا مشابه ان است که گفته شود قواعد عقلی وریاضی در قرن حاضر باید عمل شود.وبه جای دیگر نشانده شود. ( خمینی ،1365: 177).وکاربرد قاعده عدالت در زندگی معصومین وقضاوتهای ایشان به چشم می خورد وهمچنین درموردی مانند تقسیم اموال است که درمورد مالکیت ومیزان آن وهمچنین درکشف واستنباط احکام وتقیید ادله واثبات معیار قرارگرفتن عدل ونفی آن به عنوان یکی از علل احکام شرعی است وهدف ما گرد آوری آیات وروایاتی که می توانند مستند این اصل باشند وبرآنیم تا درخصوص تعیین کاربرد قاعده عدالت درفقه همچون کشف حکم شرعی ، تقیید ادله لفظی ، توسعه دلیل لفظی وتوجه به منابع فقهی که استخراج واستنباط احکام که ازآن حاصل شده مانند قرآن ، عقل وفطرت وآیا عدالت ملاک پیشین احکام شرعی خواهد بود یا خیرونظر فقه امامیه دراین خصوص چه میباشد.
واژه‌های کلیدی: عدالت، فقه شیعه، قاعده، احکام، عدالت تکوینی، عدالت شریعی