اندیشه اجتماعی ضمان و مسئولیّت اجتماعی در فقه امامیه و اهل سنت

توضیح

فقه اسلامی عهده دار استنباط احکام الهی و پاسخگویی به نیازهای بشری در زمینه قوانین و مقررات فردی و اجتماعی است که در مبحث حقوق عمومی تکالیف فرد در برابر اجتماع، و همچنین ساختار مناسب این روابط، را مشخص میسازد و قواعدی چون لاضرر، اتلاف، تسبیب و مباشرت و ... را به یاد میآورد. ضمان از جمله مهمترین و بحث انگیزترین مباحث علم حقوق است. مهمترین، از این جهت که بیشتر مبتلا به است و بحث انگیزترین، به این خاطر که علیرغم گستردگی نظرات و نوشتهها در این باب، هنور اختلافات باقی است. اندیشه اجتماعی ضمان تأسیس عرفی و نهادی شناخته شده در جوامع بشری بوده است و منشاء آن، احترام به اموال، حقوقی و دیگر مواردی است که ضمان در آنها ملحوظ میگردد و به همین لحاظ در کلیه ادیان و مکتبهای حقوقی، اصل کلی ضمان به رغم اختلاف در اسباب موجبات آن به رسمیت شناخته شده و مشروع و اثبات گردیده است. بنابراین ریشه تاسیس عرفی ضمان را باید در مقوله مالکیت و سایر حقوق فردی و اجتماعی جستجو کرد که به موجب مصلحت اجتماعی و عدالت مورد قبول انسانها در همه ادوار تاریخی قرار گرفته است. که ثمره نهاد اجتماعی ضمان مولود نظم، امنیت و عدالت اجتماعی است. همچنین تخصّصی کردن انواع مسئولیّت، نگرش نوینی در علم حقوق به شمار میرود. اساساً هدف اصلی در تحمیل انواع مسئولیّتها جبران زیان متضّرر اعم از فرد یا جامعه است و شاخههای تخصصی مسئولیّت، امکان این جبران را به بهترین شکل فراهم میکند. یکی از انواع مسئولیّت که به شکل جدیدی در حال شکلگیری و گسترش می باشد مسئولیّت اجتماعی است. این نوع از مسئولیّت در اثر نقض تعّهدات اجتماعی پدید میآید و با سایر انواع دیگر مسئولیّت، به ویژه مسئولیّت مدنی و کیفری دارای نقاط اشتراک فراوانی است.
واژه‌های کلیدی: ضمان، مسئولیت، قاعده لاضرر، قاعده اتلاف، مباشرت، تسبیت