واکاوی مبانی تصمیم‌گیری مصلحت محور در نظام قواعد فقهی (با تأکید بر قاعده فقهی نفی ضرر)

توضیح

تصمیم گیری در علم مدیریت جزء لاینفک است به گونه‎ای که برخی آن را برابر با علم مدیریت دانسته‎اند. در مکاتب مختلف مدیریتی این عمل بر اساس گونه‎ای از مصلحت‎اندیشی و به طریق عکس همین مصلحت‎اندیشی، برای دوری از ضرر است. یکی از مشکلات این مسیر، عدم وجود معنای صحیحی از مصلحت و ضرراست. در مکاتب مدیریتی اینگونه از مصلحت‎اندیشی برخاسته از نگرش مادی آن‎ها به انسان، علم و هستی است. لذا در فرآیند تصمیم‎گیری سازمان‎ها، تصمیماتی غیرمتناسب با حقیقت وجودی انسان گرفته می‎شود که هرچند ظاهراً خیر او را در پی دارد امّا بدون توجه به بعد معنوی انسان است که اگر توجّهی حقیقی به حقیقت خلقت شود، روشن است که مصالح دنیوی انسان را نیز در پی نخواهد داشت. اسلام بر خلاف اندیشه‎های غربی انسان را دارای دو بعد مادی و معنوی می‎داند. مصالح و ضرر او نیز در این دو بعد معنا می‎شود و تصمیم‎گیری باید ناظر به این دو بعد باشد. این مقاله درصدد بیان تصمیم‎گیری مطلوب از منظر اسلام است و تصمیمی را مطلوب می‎شمارد که کاملاً با محوریت بعد معنوی انسان صورت گیرد؛ چراکه فقط در این صورت است که بعد مادی و مصالح مادی او نیز محقق می‎شود. چون اسلام خیرهای مادی را زائیده شده از خیرهای معنوی می داند، تنها در صورتی تصمیم صحیحی اخذ شده که با محوریت بعد معنوی صورت گرفته باشد و تنها در این صورت است که مصالح سه سطح فرد و سازمان و جامعه در دو بعد مادی و معنوی با یکدیگر تزاحم و تناقض نخواهند داشت.
واژه‌های کلیدی: تصمیم ‎گیری، مصلحت مادی، مصلحت معنوی، قاعده‎ی لاضرر، ضرر مادی، ضرر معنوی