نگاهی دیگر به قاعده لاضرر

توضیح

آنچه در کتب قواعد فقهی درباره قاعده لاضرر نگاشته شده ‌است، با تأکید بر مفهوم ضرر می‌باشد. این مقاله با این رویکرد که بیان پیامبر اکرم(ص) در باره نفی ضرر و ضرار در مورد ضرر، تأکیدی و در مورد ضرار تأسیسی است، و این دو، معانی متفاوتی با یکدیگر دارند، نگاشته شده‌ است. ضرر در خصوص مسائل مالی و نفسی است، ولی ضرار در تضییق و کراهت و سختی بکار می‌رود. از جهت مفاد قاعده، به نظر می‌رسد «لا» در حدیث «لاضرر»، لای نفی است و مراد از آن عدم مشروعیت ضرر در روابط اجتماعی است. با توجه به این که رسول اکرم(ص) دارای مقامات نبوت، قضاوت و حکومت بوده‌اند، احکام صادره از ایشان می‌تواند حکم شرعی، قضائی یا حکومتی باشد. از این حیث، حدیث «لاضرر» را پیامبر اکرم(ص) در مقام بیان حکم شرعی بیان نمودند که در واقع چارچوب مشروعیت افعال مردم در جامعه انسانی را نشان می‌دهد و بیانگر این مطلب است که افعال ضرری و ضراری مشروعیت نداشته و حرام می‌باشد. اما این اصل و قاعده شرعی، در بعضی از موارد می‌تواند مبنای حکم قضائی و حکومتی قرار گیرد. و بر این اساس در جریان «سمرةبن جندب» پیامبر اکرم(ص) بر مبنای این اصل شرعی، حکم قضائی و حکومتی صادر نموده‌اند.
واژه‌های کلیدی: ضرر، ضرار، حکم حکومتی، حکم شرعی، شأن تبلیغی