بررسی فقهی سود بازار سرمایه (بورس)

توضیح

بازار سرمایه (بورس) یکی از ارکان مهم اقتصاد جامعه است که از آن به عنوان دماسنج اقتصاد یاد می‌شود. بازار بورس، امروزه در بر دارنده یکسری معاملات گوناگون است که در اقتصاد آثار فراوانی دارد. خرید و فروش انواع اوراق بهادار، باعث تجهیز پس اندازها و نقدینگی بخش خصوصی به منظور تأمین مالی پروژه‌های سرمایه گذاری بلند مدّت می‌شود. آثار مهم و تعیین کننده بازار بورس سبب گسترش آن در سطح جهان و تحقّق بازارهای بزرگ بورس در مناطق اروپا، آمریکا و خاور دور شده است. امروزه، بازارهای بورس، نبض اقتصاد جهانی است؛ به گونه ای که کم‌ترین نابسامانی در امور اقتصادی به سرعت، بازارهای بورس را به تپش وا می‌دارد و میلیاردها «دلار»، «یورو» یا «ین» را به ضرر یا به نفع افراد و مؤسّسه ها جابه جا می‌کند. بازار بورس، نهاد جدیدی است که در دهه‌های اخیر رشد بی سابقه ای داشته است و با برخورداری از تجهیزات الکترونیکی و به‌کارگیری سیستم‌های رایانه ای و اینترنتی، هزاران معامله را در اندک زمانی بین افرادی که درنقاط گوناگون جهان به سر می­برند، انجام می دهد. کشورهای اسلامی نیز به تدریج در بازارهای بورس جهان شرکت کرده، سرمایه های خود را به خرید سهام، اوراق قرضه و غیر آن اختصاص می­دهند. ورود ابزارهای جدید برای انجام «مبادلات کالادرزمان آینده با نرخ معیّن» و اهمّیت نفت در قرن بیستم، اوراق مربوط به خرید و فروش نفت را جزء مهم ترین اوراق بهادار قرار داده است. لزوم تطابق معامله‌های بازار بورس با قواعد شرعی، اندیشه وران مسلمان را واداشته تا درباره معامله‌های بازارسرمایه بررسی‌هایی فقهی را انجام دهند. با توجّه به صحّت معاطات و لزوم آن طبق رأی متأخّران، بحث صحّت خرید و فروش سهام امروزه مسلّم است؛ امّا در بازارهای بورس جهان، افزون بر سهام عادی و سهام ممتاز انواع اوراق قرضه دولتی و شرکتی، اوراق اختیار خرید و فروش، قراردادهای تحویل آتی خاص و یکسان درباره کالاهای اساسی مثل نفت، طلا و غیرآن مبادله می‌شود. مقاله حاضر می‌کوشد تا اوراق پیشین را تعریف کند؛ سپس مباحث فقهی مربوط به آن را مطرح و صحّت و سقم آن را روشن سازد.
واژه‌های کلیدی: بازار سرمایه، بورس، اوراق قرضه، اوراق سهام، سهام عادی، سهام ممتاز، سهام مؤسس.