رفق و مدارا در تربیت از دیدگاه فقه امامیه

توضیح

اسلام دینی جهان شمول است و مخاطبان قرآن کریم نه تنها مسلمانان، بلکه تمامی انسان‌هایی هستند که رسیدن به اوج کمالات انسانی و رستگاری، مقصود نهایی آنان است.یکی از اصول روابط تربیتی و اجتماعی که نقش بسیار سازنده‌ و مؤثری را در بهبود زندگی خانوادگی و اجتماعی ومعاشرت با مردم ایفا می‌کند،رعایت رفق و مدارا با دیگران است.سنت الهی نیز در امر تربیت، سهل گیری است چون دین اسلام از حرج و سختی به دور است. و هرکس را به اندازه وسعتش تکلیف می کند.تربیت دغدغه همه انبیاء، اولیاء و مصلحان بزرگ بوده و به کمک اصول و روش‌های متعدد تربیتی تلاش شده است تا این کارمهم به انجام برسد.هدف اصلی در تربیت،رشد دادن در جهت کمال یا اصلاح و بازداشتن از صفات و رفتار نادرست است.تمامی اقدامات تربیتی در راستا تحقق این هدف صورت می‌گیرد.برای این که تربیت دینی در مسیردرست خود به پیش برود و به اهداف خود برسد لازم است عناصر تشکیل دهنده ی نظام تربیت دینی واضح و منقح شود چرا که در غیر این صورت تربیت دینی در عمل از مسیر صحیح منحرف شده و گرفتار آسیب ها و لغزش های می شود.با روشن شدن دیدگاه اسلام درباره رفق و مدارا در تربیت دینی و حدود و ابعاد آن موجب مانع بسیاری از لغزش ها و آسیب های مرتبط می شود.لذا لازم است بررسی فقهی دقیق رفق و مدارا و مسایل پیرامون آن مورد تحقیق قرار بگیرد.به همین منظور در ‌این رساله سعی شده است که دیدگاه فقه امامیه درباره رفق و مدارا در تربیت همین طور حکم فقهی رفق و مدارا در ساحت های مختلف تربیتی( اعتقادی،عبادی و عاطفی) را از خلال منابع و متون دینی کشف و استخراج نماید. کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌ها درباره رفق و مدارا نوشته ‌شده است ولی دیدگاه فقه امامیه در همه ساحت های تربیتی بحث و بررسی شده باشد یافت نمی شود.این پژوهش در قالب روش توصیفی، تحلیلی و اجتهادی به رعایت رفق و مدارا در ساحت های مختلف تربیتی(عبادی،اعتقادی و عاطفی)می پردازد و با طرح ادله مانند عقل،آیات،روایات، سیره و قواعد عامه فقهی، حکم فقهی رفق و مدارا در تربیت بیان می کند. حکم فقهی که از مجموع ادله قرآنی، روایی، عقلی و سیره عقلا بدست‌آمده عبارت‌اند: رفق و مدارا در تربیت به حکم اولی رخصت است و استحباب دارد اما در صورتی که عدم رفق و مدارا در تربیت باعث به حرام افتادن و یا ترک واجبی از سوی متربیان شود یا با عناوین ثانوی مانند عسر و حرج، نفرت و دشمنی، و القاء در مفسده همراه باشد رعایت رفق و مدارا عزیمت و بکار گیری رفق و مدارا در تربیت واجب خواهد بود. بر پایه ادله عقلی، نقلی و سیره عقلا ، رعایت رفق و مدار در ساحت های اعتقادی ،عبادی و عاطفی مستحب موکد است اما خشونت در مقام تربیت نیز رعایت نکردن رفق و مدارا وتوان جسمی،روحی و عاطفی متربی که منجر به ضرر شود حرام است.همچنین تحمیل و اجبار کردن متربی درساحت های مختلف تربیتی سبب انحراف و اضلال متربی شود،این عمل هم حرام خواهد بود.
واژه‌های کلیدی: تربیت دینی، تربیت عبادی، رفق مدارا، اصل و روش، عزیمت، رخصت