تربیت جامع از منظر فقه اسلامی

توضیح

پروردگار عالمیان وجود هر یک از آحاد بشر را با مجموعه‌ای از ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها و استعدادهای بالقوه‌ سرشته است تا این ودایع به تدریج شکوفا شوند و به نقطه کمال خود نائل آیند. فرایند «تربیت» عهده‌دار زمینه‌سازی برای شکوفایی این استعدادهای بالقوه است. از قوانین مهم تربیتی، «جامعیت در تربیت» به معنای وظیفه مربیان و تمامی دست اندرکاران تعلیم و تربیت در فراهم‌سازی زمینه رشد همه‌جانبه و متوازن متربیان است. عرضه به فقه، به عنوان دانش عملیاتی اسلام در ارائه سبک زندگی مطلوب، می‌تواند میزان اعتبار و روایی این قانون، را بسنجد. این مهم با روش فقهی و استنباط اجتهادی مصطلح و با استمداد از روش توصیفی و تحلیلی، محقق می‌گردد. در این پژوهش، سه مجموعه ادله، بررسی گردید: نخست، هشت دلیل عام اقامه شد که عبارتند از: قاعده احسان؛ قاعده نصح المؤمن؛ قاعده تأمین عدالت؛ قاعده اعانه بر برّ؛ قاعده اتقان عمل؛ قاعده حرمت اعانه بر اثم؛ قاعده لا ضرر؛ قاعده لزوم دفع ضرر محتمل. بر این اساس، وجوب تربیت جامع، در مرتبه‌ای که ترک آن موجب اضرار قابل توجه به متربی است، ثابت می‌گردد. در مراتب فراتر آن، که تربیت جامع موجب رشد و بالندگی و موفقیت متربی باشد، بر اساس این ادله، استحباب دارد. تعیین مصداق این مراتب، به عهده عرف متخصصان و کارشناسان خبره حوزه تعلیم و تربیت است. سپس، چهار دلیل خاص بر تربیت جامع اقامه شد که عبارتند از: جامعیت دستورات قرآن نسبت به ساحات تربیتی؛ آیه وقایه؛ صحیحه عبدالله بن سنان؛ دلیل عقل. از مجموع این ادله، رجحان مطلق تربیت جامع و رعایت توازن در تربیت قابل استفاده است. این حکم به تناسب موقعیت و موضوع عمل تربیتی در حکم وجوبی و یا استحبابی متجلی می‌شود. در پایان، برای هفت زیر مجموعه مهم از شؤون تربیت جامع (جامعیت جسم و روح؛ جامعیت فطرت و غریزه؛ جامعیت عقل و دل؛ جامعیت ظاهر و باطن؛ جامعیت فردیت و جامعه‌گرایی؛ جامعیت امروز و آینده؛ جامعیت دنیا و آخرت)، ادله‌ای اقامه و بررسی شد که حکم رجحان مطلق تربیت جامع، مستفاد از ادله گذشته، در این بخش تأیید و تفسیر گردید.
واژه‌های کلیدی: تربیت، جامعیت، تربیت جامع، فقه، فقه تربیتی