واکاوی اندیشه مقاصدی در فقه امامیه با تآکید بر سیر تاریخی فقه

توضیح

از برجسته‌ترین ویژگی‌های عقل مسلمآن‌که نتیجه تربیت اسلامی است عقل تعلیلی غایت اندیش است. این شیوه تعقل، با تحلیل مقاصد درک می‌کند که هیچ چیز در این عالم هستی نیست مگر آن‌که حکمت، علت و سببی دارد و مجالی برای تصادف و انتفاء اسباب در عالم وجود نیست بنابراین چگونه ممکن است احکام شریعت که مدعی تنظیم حیات انسانی است حکمت، علت و سببی نداشته باشند. اجتهاد به‌عنوان ابزار استباط حکم شرعی، ماهیتی پویا و در حرکت دارد و این پویایی در طول زمان سبب پیدایش شیوه‌ها و انواع مختلفی از اجتهاد شده است. در هر زمانی متناسب با موضوعات آن زمان مسائل نوپدید و مستحدثه بستری برای اجتهاد مبتنی بر عقلانیت بوده‌اند، درواقع آنچه موجب اتحاد و ثبوت در اصل اجتهاد می‌شود وجود اصول ثابت در شریعت است که باوجود تغییر در موضوعات همچنان قواعد و قوانین شرعی معتبر هستند، در این رساله با بازخوانی مفهوم اجتهاد و منابع استنباط از دریچه اندیشه مقاصدی وبا بررسی سیر تاریخی این تحولات از طریق علوم و گزاره های مرتبط با فقه ازجمله اصول فقه و قواعد فقه و همچنین بستر پیدایش مقاصد شریعت در فقه اهل سنت تلاش خواهیم کرد جایگاه مقاصد شریعت و ضوابط تمسک به قواعد مقاصدی را در کشف احکام شرعی دست‌یابیم. اجتهاد مبتنی بر نصوص و عقلانیت از ارکان پدیداری و پایداری فقه امامیه است؛ از دیگر سو مصلحت سنجی در صدور احکام شرعی با عقلانیت و درک غایات؛ مدعیان و طرفداران فراوانی دارد، ورود این مباحث در علوم اجتهادی فقه شیعه نیز خالی از تاثیر نبوده است. پایان نامه ها و مقالات متعددی با گرایش مقاصد شرعی نگارش میشود. این درحالی است که با توجه به مخالفت های صریح شیوه اجتهادی در فقه امامیه با مبانی فقهی قیاس؛ و در هم تنیدگی مبانی مقاصد شرعی با شیوه اجتهاد مبتنی بر قیاس در فقه اهل سنت؛ این سوال اساسی پاسخ داده نشده است که آیا در فقه امامیه اجازه داریم از مقاصد شریعت و ملاکات و غایات احکام در صدور احکام شرعی استفاده کنیم؟ آیا این روش در میان فقهای شیعه مرسوم و متداول بوده است؟ و اگر پاسخ مثبت است حدود وضوابط تمسک به این اهداف و حکمت‌ها چیست؟
واژه‌های کلیدی: مقاصد الشریعه، سیر تطور اجتهاد، ملاکات احکام، کشف مقاصد شریعت، ادوار فقه، اجتهاد، اندیشه مقاصدی.