مکاسب محرمه، قمار،مراهنه بر بازی با غیر آلات قمار

یادداشت

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در بحث قمار و روایات این باب بود. یکی از روایات این بود: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ[1] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى[2] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ[3] عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ[4] عَنْ أَبِي الْحَسَنِ[5] (ع) قَالَ: «... كُلُّ مَا قُومِرَ عَلَيْهِ فَهُوَ مَيْسِرٌ»[6] .
گفتیم که در روایات، دو عبارت داریم:
1. «كُلُّ مَا قُومِرَ عَلَيْهِ»: یعنی آن پول و رهانی که بر آن قرار داد بسته‌اید.
2. «كُلُّ مَا قُومِرَ بهِ»: یعنی آنچه که به وسیله آن قمار می‌شود. مثلاً: شطرنج. پیداست که هم رهان و هم لعب، هر دو مبغوض شارع‌اند.
اشکال استدلال بر این روایت
گفتیم که این سه عنوان با هم فرق دارند:
«آلات المعدّه للقمار»: مثل شطرنج و نرد که برای قمار آماده شده‌اند.
2. «آلات المتعارفة للقمار»: آلاتی که در هر زمانی متعارف شده و مردم با آن قمار می‌کنند.
آلات غیر متعارفه.
نکته دیگر این است: آلات متعارفه در هر زمان و مکانی ممکن است متفاوت باشد. حکم به حرمت، آلات متعارفه را شامل می‌شود یا آلات معده را؟ آیا آلات غیر متعارفه را نیز شامل می‌شود؟ پس درباره این که حرمت چه آلاتی را شامل می‌شود، جمعاً سه احتمال وجود دارد: فقط آلات معده آلات وعده و متعارفه آلات معده و متعارفه و غیر متعارفه. آیا آلات غیر متعارفه را نیز شامل می‌شود؟
نکته مهم در این رابطه، وجود کلمه «قمار» است. آیا قمار با آلات غیر متعارفه محقق می‌شود؟ آیا قمار با فوتبال و والیبال و... محقق می‌شود؟
لغت، لعب با آلات غیر متعارفه را قمار نمی‌داند. ولی آیا قمار شرعی بر اینها صدق می‌کند؟ در روایت «الکعاب و الجوز» آمده است و این‌ها جزو آلات قمار ذکر شده‌اند؛ ولی این‌ها در زمان ائمه (ع) جزو آلات متعارفه بوده است.
امام خمینی (ره)[7] و آیت الله سبحانی[8] و... می‌گویند: این‌ها (کعاب و جوز) جزو آلات متعارفه در آن زمان بوده‌اند و نهی شده‌اند. پس از این روایات، حرمت لعب با آلات متعارفه (احتمال دوم) اثبات می‌شود. اما در مورد آلات غیر متعارفه: دلیلی در لغت و شرع نداریم که بگوید قمار با اینها محقق می‌شود. پس حرمت تکلیفی مسابقه حفظ قرآن، نهج البلاغه، خطاطی و... همراه رهان، از این روایات به دست نمی‌آید.
روایت پنجم:
و منها:[9] عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ[10] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ[11] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ[12] عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ[13] عَنْ جَابِر[14] عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ[15] (ع) قَالَ: ... قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْمَيْسِرُ؟ فَقَالَ: «كُلُّ مَا تُقُومِرَ[16] بِهِ حتّى‌ الْكِعَابُ‌[17] ‌وَ الْجَوْزُ» ...»[18] .
بررسی سند روایت: سند روایت به علت وجود عمر بن شمر ضعیف است. ولی سایر روات امامی و ثقه‌اند.
شیخ انصاری[19] و محقق خوئی و مرحوم سبزواری به این روایت استدلال کرده‌اند؛ البته مرحوم خوئی می‌فرمایند که سند روایت درست نیست.
اشکال
دو اشکال بر استدلال به این روایت:
1. مرحوم ایروانی می‌فرماید: «[هذه الروایة] ظاهرة في أنّ الميسر عبارة عن ما يقامر عليه و هو الرهن؛ فتوافق رواية ياسر الخادم التي عرفت أنّها أجنبيّة عن المدّعى و أنّها دليل الفساد[20] ».
این روایت بر حرمت تکلیفی دلالت می‌کند یا حرمت وضعی؟ در این روایت «مَا تُقُومِرَ بِهِ» آمده، نه «تقومر علیه»؛ ولی به‌هرحال لفظ قمار مطرح شده است و قمار ظاهر در جایی است که رهان نیز باشد و اگر رهان نباشد، دلیلی بر حرمت آن نداریم.