سیره عقلائیه، راه دیگرتمسّک به دلیل انسداد

یادداشت

یکی از مقدمات إنسداد، علم إجمالی به وجود واجبات و محرّمات در شریعت بود.
علم إجمالی گاهی إنحلال پیدا می کند. گاهی یک علم إجمالی کبیر و یک علم إجمالی صغیر داریم که علم إجمالی کبیر منحلّ به علم إجمالی صغیر می شود. مثلاً اگر کسی علم إجمالی به نجاست یکی از 10 ظرف بوسیله خون پیدا کند، و قبل ازاین یک علم إجمالی دیگر نسبت به یکی از چهارظرف طرف راست داشت که با بول نجس شده باشد، اینجا علم إجمالی کبیر منحلّ به علم إجمالی صغیر می شود؛ چون یک قاعده ای در علم اصول مطرح شده که «المتنجّز لایتنجّز ثانیاً»؛ تکلیفی که منجّز شده دوباره تنجیز پیدا نمی کند؛ تحصیل حاصل محال است البته این مطلب بحث واسعی دارد.
نکته: در یکی از مقدمات إنسداد بیان شد که اگر إحتیاط تامّ نماییم یا إختلال نظام و یا عسر و حرج شدید پیش می آید. بنابراین اگر راهی پیدا شد که إحتیاط تام نکنیم عسر و حرج پیش نمی آید چه رسد به اینکه إختلال نظام پیش آید.
مقدمه سوم انسداد این بود که هم إنسداد باب علم و هم إنسداد باب علمی داشته باشیم. گاهی فقط باب علم منسدّ می باشد ولی باب علمی منسدّ نمی باشد، مانند جایی که انسان ظنّ معتبر به دلیل خاص پیدا می کند.
عمده دلیل بر حجیت خبر واحد ثقه سیره عقلائیه است و دلیل منحصر در حجیت ظواهر هم سیره های عقلائیه است. اولاً اگر ما حجیت سیره های عقلائیه را نپذیریم، خبر واحد حجیت پیدا نمی کند. ثانیاً باب معاملات مشکل پیدا می کند. بنابراین إنسدا باب علم و علمی پیش می آید. مستدل از همین راه حجیت سیره های عقلائیه را ثابت می کند و نه تنها سیره های عقلائیه عصر معصوم بلکه سیره های مستحدث را، و نه تنها سیره های عقلائی بلکه إرتکازات عقلائی را هم مورد حجیت قرار می دهد. البته درنظرمستدل إرتکازات عصر معصوم بلکه شایدعلاوه بر آن حجیت إرتکازات معاصر را درنظردارد.
إشکال:
اولاً، اینکه گفته شد که اگر سیره های عقلائیه را نپذیریم خبر واحد سنداً و دلالتاً مشکل پیدا می کند، صحیح نیست؛ چون اساساً بحث ما در حجیت سیره های عقلائیه، سیره های عقلائیه غیر عام البلوی است. بنابراین یک مسأله به این مهمی که خبر واحد وعام البلوی باشد یقین و قطع داریم که حجیت دارد و سیره عقلائی در باب حجیت خبر واحد اصلاً مورد نزاع اصولی ها نیست، هرچند در سعه و ضیق این حجیت اختلاف هست. امضای این سیره های عقلائیه از طریق عدم ردع نیاز ندارد که اثبات شود، چون خیلی از اصولی ها از طریق آیات و روایات حجیت خبر واحد را اثبات می کنند.
ثانیاً، مستدل برآن است، اگر سیره های عقلائیه را نپذیریم باب معاملات با مشکل برخورد می کند. این هم محلّ اشکال است. چون باب معاملات یکی از مسلّمات است که شارع مقدس معاملات را به عقلاء و عرف محوّل کرده است. پس در باب معاملات نیاز به إثبات حجیت سیره های عقلائیه از باب عدم ردع نداریم.
ثالثاً، بر فرض ما این دلیل را بپذیریم این دلیل أخصّ از مدّعای استدلال است. چون با این وجه تنها سیره های عقلائیه را در باب حجیت خبر واحد می پذیریم و نیازی نیست که إرتکازات عقلائی را هم بپذیریم. و با این دلیل اثبات إرتکازات عقلائیه از کجا پیدا می شود؟ چون در صورت رجوع به احتیاط، عسر و حرج و اختلال نظام پیش نمی آید. بنابراین اگر سیره های عقلائیه معاصر معصوم را بپذیریم و سیره های عقلائیه معاصر را هم با دلیل حرمت ظلم و دلیل لاضرر و لاضرار بپذیریم، آن وقت اگر در غیر این موارد إحتیاط کنیم و بعد هم در مواردی اصول عملیه ترخیصیّه را جاری کنیم کجا إختلال نظام پیش می آید. أصلاً عسر و حرج پیش نمی آید چه رسد به اینکه إختلال نظام پیش بیاید.
پس اولاً این دلیل إنسداد چیزی را حل نمی کند و ثانیاً اگر ما دلیل إنسداد را هم بپذیریم این دلیل إنسداد أخصّ از مدّعاست.