فقه رسانه: شبکه اجتماعی، فضای مجازی (پخش اذان و اقامه از رادیو و تلویزیون)

یادداشت

پخش اذان و اقامه از رادیو و تلویزیون
مسألة 5 يسقط الأذان و الإقامة إذا سمعهما من مثل الراديو بشرط إذاعتهما مستقيمة، و إن أذيعت من المسجلات لم يسقطا بسماعهما، و لا يستحب حكايتهما في الفرض، و لا يسقطا بحكايتهما.[1]
سه فرض در این مساله مطرح شده است
فرض اول- وقت نماز شده رادیو، اذان را به صورت زنده پخش می کند. در این فرض اذان ساقط می شود بنابر نظر مشهور رخصة است یعنی با پخش اذان می توان برای نماز اذان گفت. برخی عزیمة ساقط می شود یعنی نباید دیگر اذان بگوید. از عبارت امام راحل عزیمت استفاده می شود.
فرض دوم- بخش اذان واقامه از ضبط صوت بخش شود در این فرض اذان ساقط نمی شود. مستحب است با رادیو اذان و اقامه را بگوید و آن را حکایت کند.
فرض سوم- مستحب است حکایت اذان و اقامه به عنوان ذکر مطلق و با آن اذان و اقامه ساقط نمی شود. حتی اگر بصورت زنده بخش شود.
بحث اذان و اقامه را در کتاب الصلاة به صورت مفصل به آن پرداختیم. مشهور شیعه معتقد به استحباب هستند. اما در نماز جماعت شرط دانسته است. برخی مانند سید مرتضی قائل به وجوب اقامه مطلقاً شده اند. برخی دیگر از فقهاء احتیاط کرده اند یعنی الاحوط الوجوبی عدم ترک الاقامه للرجال فی غیر موارد السقوط و غیرها للستعجال و السفر و ضیق الوقت. یعنی مسافر و یا عجله دارد و وقت آن ضیق است احوط وجوبی از او ساقط می شود. لکن نظر مشهور استحباب است.
مسالهء محل بحث، مربوط به سقوط اذان و اقامه است. و چه بسا کسانی قائل به عدم جواز خواندن باشند یعنی عزیمت است.
موارد سقوط اذان و اقامه
1. کسی که داخل در جماعتی که اذان و اقامه آن را گفته اند. سقوط یا بنابر عزیمت علی القول به عزیمت.، یا بنابر رخصت است. میتواند نگوید و ثواب برای او نوشته می شود. حتی مشروعیت اذان در اینجا محل کلام است چون لادلیل علیه، تشریع می شود.
2. بعد از فراغ جماعت و صفوف جماعت متفرق نشده است، یا هنگام برگذاری جماعت می خواهد نماز را فردا بخواند. اذان و اقامه استحباب ندارد و فتوایی به عدم مشروعیت آن در این صورت نداریم، یعنی با گفتن اذان و اقامه مرتکب گناه نشده است. در این صورت حتی اگر اذان و اقامه را نشنیده باشد روایات تصریح به سقوط اذان و اقامه کرده اند.
آیا با اقامه دو نماز جماعت در یک مکان جایز است؟ وجه سوال از جواز چون شبهه وهن دین را دارد. برخی اصل شبهه را قبول ندارد ولی در هر صورت شبهه مطرح است. به عنوان اولی هیچ اشکالی ندارد و سخن در عنوان ثانوی است. اگر وهن شد لایجوز و الاّ کما اینکه هیچک از مراجع وهن ندانسته، و قائل به جواز شدند. البته مورد تشویق نیست.
این دو فرض محل بحث نیست. بلکه محل بحث اذان و اقامه که زنده پخش می شود
3. نماز جماعت اقامه نشده ولی اذان و اقامه دیگری را می شنود در این صورت اذان و اقامه ساقط می شود؟
سقوط اذان و اقامه در این صورت را رخصةً گفته اند؛ یعنی می تواند اذان و اقامه نگوید و اگر بگوید تشریع و بدعت نیست به شرطی که همه فصول را بگوید. فان الاذان الناقص لایجزی عن الکامل منه و لم یقل به احدٌ. سید در عروه تصریح به آن کرده ودر مدارک ج3 ص299 می گوید مقطوع به فی کلام الاصحاب . و صحیحه عبد الله بن سنان و روایت ابی مریم و عمرو بن خالد بر آن دلالت دارد.
اذان اهل سنت به خصوص اذان صبح به نظر شیعه اذان ناقص است چون مقید هستند در اذان صبح« حی علی خیر العمل» را نگویند. و طبق فتوای کسانی شهادت به ولایت را واجب یا احتیاط واجب بدانند اذان اهل سنت نیز ناقص خواهد بود. نقصان سومی اذان عامه دارد برخی فصول اذان مانند اقامه را یکبار می گویند.
در این صورت اختلافی بین فقها نیست. بلکه صورت دیگر محل کلام است.
4. اگر شخصی اذان یا اقامه غیر را حکایت کند آیا می تواند به اذان و اقامه حکایی اکتفا کند؟ این صورت محل کلام است. به عبارت اذان حکایتی کفایت از اذان نمازگذار می کند. از عجایب هیچ بزرگی از قدماء و متاخرین به آن تصریح نکرده اند. مانند مرحوم بروجرید و سید ابو الحسن اصفهانی در وسیلة النجاة و امام راحل در تحریر الوسیله و مرحوم حکیم در منهاج الصالحین تصریح به آن نگرده اند. به نظر می رسد نگفتن آنها حکمت دارد و آن حکمت این است؛ اگر حکایت اذان و اقامه همراه با سماع باشد و قصد حاکی ذکر الله باشد در این صورت اذان و اقامه به جهت سماع ساقط شده است اما از جهت حکایت ساقط نمی شود. و نیز اگر حکایت به قصد صلاه باشد و به قصد مجرد ذکر نباشد. به عبارت دیگر فرصتی دیده که همراه موذن اذان و اقامه خود را بگوید خصوصا اگر اذان و اقامه را بلد نباشد در این صورت اذان و اقامه ساقط است چون مصداق واقعی اذان و اقامه است و حکایت در اینجا گره گشایی نکرده است پس بخاطر حکایت نیست که ماتن بیان کرده است. بنابراین فقهاء مانند بروجردی و سید و حکیم و امام راحل متعرض آن نشده اند، چون عنوان مستقلی نیست لذا متعرض آن نشده اند. و یا آنچه گفته اذان و اقامه مستقل است خصوصا در صورتی که آنها را بلد نباشد.
این کلیاتی درباره اذان و اقامه بود. اما بحث اصلی پخش اذان از رادیو و تلفزیون است. امام راحل، سه فرع مطرح کرده اند اگر زنده باشد ساقط می شود. اگر ضبط شده باشد ساقط نمی شود؛ و حکایت آن مستحب نیست. دلیل آن را در جلسه آینده مطرح می کنیم