فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در نظام اجتماعی در سوره‌های مکی به اینجا رسید که طرح مرحوم آیت الله محمد مهدی شمس الدین را در کتاب فی الاجتماع السیاسی الاجتماعی مورد توجه قرار دادیم و ویژگیهای این کتاب را توضیح دادیم و آن نگاه جامعه شناسانه‌ای که ایشان به آیات داشتند در خصوص آیات مکی که معمولا ادعا می‌شود که در سوره‌های مکی اصلا اسلام بحثی از سیاست را جامعه و امثال اینها نداشته است بحثهای قرآنی بیشتر بحثهای اعتقادی اخلاقی بوده است که عرض شد ایشان با آن نگاهی که جامع باید ما به قرآن داشته باشیم نگاه کردند و خصوص کلی یک نظام اجتماعی سیاسی قرآنی را از سوره‌های مدنی که جای این بحث در آنها بسیار خب در این سوره‌های مکی که معمولا این چنین نگاه می‌کنند جناب شمس الدین رحمة الله علیه با این نگاه تیزی که در این زمینه داشته است و با توجه به این که وقتی ما در مکه می‌بینیم دولتی اسلام تأسیس کرده است و پیامبر نظامی را راه انداخته خب این بدون مقدمات نمی‌تواند باشد بدون زمینه سازی نمی‌تواند باشد لذا ایشان رفته زمینه سازیها را در سوره‌های مکی که هم بیشتر هستند که شما می‌بینید در حدود سه پنجم قرآن مکی است و از صد و چهارده سوره هشتاد و پنج هشتاد و شش سوره تقریبا مکی هستند و در سوره‌های مکی حرکت انبیاء به طور روشن توضیح داده شده است و در لابه‌لای قصص و حرکت انبیاء مقدمات حرکت پیامبر اسلام و تحولاتی که باید در جامعة انسانی و اسلامی و بعد جهانی به وجود بیاید اینها دنبال میشده است لذا می‌بینید الآن در سوره‌های مکی که اشاره کردیم سوره‌های انبیاء نحل زمر شوری به ترتیبی که اینجا مطرح کردیم دیدید که در بحث گذشته چگونه مسائل اجتماعی سیاسی وخصوصا بحث اقتدار به قدرت رسیدن و به وراثت زمین رسیدن یک عنوانی است جالب توجه بله قرآن با آن برنامة خاصی که دارد در مطرح کردن در لابه‌لای مطالب در لابه‌لای یک قصه یک مطلب بسیار مهم را کلید می‌زند و اشاره می‌کند این آمادگی ایجاد آمادگی ذهنی و آمادگی روحی در مخاطب هست که او را متوجه کند به این که مسائل مسائل فردی محض نیست مسائل جامعة انسانی است تا رسیدیم در سورة شوری که آنجا تقریبا یک مجموعة نظام مندی را در این آیات سی و شش تا چهل و دو در حدود شش هفت آیه مفصل بحث شوری مطرح شد بحث حکم مفسد فی الارض مطرح شد بحث جهاد مطرح شد بحث انفاق مالی مطرح شد چهار تا بحث مهم که اینها مقومهای یک مدیریت سیاسی و یک نظام حاکم هستند مطرح شدند بنابراین در درون آیات مکی زمینه سازی برای یک نظام اجتماعی سیاسی مطرح است و به این ترتیب حتی برخی آیاتی که آن نگاه اخلاقی به آن می‌شود و ایشان اینها را هم مورد توجه قرار داده است مثلا می‌بینید این آیه بسم الله الرحمن الرحیم واصبر لحکم ربک فانک باعیننا وسبح بحمد ربک حین تقوم خب خیلیها این آیه را می‌خوانند خدا دارد پیغمبر را دل داری می‌دهد و مورد عنایت و لطف قرارش می‌دهد می‌گوید شما نگران نباش صبر کن برای حکم خدا شما صبر و بردباری داشته باش چرا زیرا که تو در زیر چشمان ما هستی در زیر تحت نظ ما هستی تو تحت پوشش ورعایت وحمایت ما هستی فانک باعیننا دقیقا تو در زیر چتر ما هستی وسبح بحمد ربک حین تقوم ایشان می‌فرماید در این آیه اشعار به وعد الحمایه و النصره می‌گوید الآن شما در مکه در فشار هستی نگران نباش ما تو را داریم خب می‌فرماید همین برای یک آدم ظریف وزیرک بسیار قابل جلب توجه خواهد کرد که خدای مقتدر می‌گوید ما تو را داریم وما مواظب تو هستیم نگران نباش از این فشاری که در آن هستی و معنایش این است که این فشارها از بین خواهد رفت و یاری ما اگر آمد به سراغ تو آمد این وضعیت ناهنجار سیاسی تحت فشار قریش قرار داری این فشارها از بین خواهند رفت خب معنای و لازمة از بین رفتن فشار یعنی یا قریش می‌آید مسلمان می‌شود وزیر چتر اسلام قرار می‌گیرد یا قریش در عین این که دشمن پیامبر است سیاستش عوض می‌شود