فقه نظام اجتماعی

یادداشت

موضوع بحث ما منظومة اجتماعی که در قرآن مطرح شده است و در خصوص سوره‌های مکی بیشتر ما بحث را متمرکز کردیم تا ببینیم در سوره‌های مکی که معمولا گفته می‌شود سوره‌هایی هستند که بیشتر به مسائل اعتقادی و اخلاقی می‌پردازند تا به مسائل رفتاری و نظام نظام اجتماعی ما در اینجا دیدیم که در سوره‌های متعدد مکی که حالا بنای استقراء کامل ما نداشتیم معنای نمونه گیری از سوره‌ها بود در سوره‌هاثیی مثل سورة عصر و بعدا سوره‌هایی مثل اسراء وانعام و سورة همینطور اعراف و سوره‌های فرقان و بعد سوره‌های انبیاء و مؤمنون همینطور لقمان دیدیم که چگونه در این سوره‌ها قوانینی کلان و کلی برای رفتار فردی در جامعة یا اجتماعی عام مطرح شده است و خصوصا در ان جاهایی که هم صیغة جمع آمده است و اضافه بر صیغة جمع مجموعه‌ای از دستورات آمده که کلیت دارند و فراگیرند و هر کدم به بعدی از ابعاد نظام اجتماعی را متعرض شده است و یک خط کلی برایش ترسیم می‌کند مثل آیات سورة اسراء وقضی ربک ان لا تعبدوا الا ایاه وبالوالدین احسانا تا آخر یک مجموعه بودند یا همینطور در سورة فرقان وعباد الرحمن الذین یمشون علی الارض هونا تا آخر سوره اینها مجموعه‌هایی بودند که یک منظومة نسبتا کاملی را بیان میکردند یا در سورة مؤمنون قد افلح المؤمنون و یک منظومه‌ای را بیان کردند خب این یک روش بود برای استمزاج و استظهار و وبلکه گاهی استنباط مطالبی که می‌تواند منظومة اجتماعی منظومة احکام الهی کلی را برای جامعه را ترسیم کند که عرض کردیم بعد در سوره‌های مدنی توضیحات و تفصیلات این احکام کلی مثلا وقتی کلیت نظام خانواده اصل نهاد خانواده به عنوان یک اصل زیر بنایی در سوره‌های مکی مثل سورة اعراف یا سورة مؤمنون مطرح می‌شود آن وقت در سورة مثلا نساء یا در سورة نوح یا در سوره‌های طلاق ممتحنه و همینطور در آیات فراوانی در سورة بقره تفصیل این نظام خانواده مطرح می‌شود لذا ما گفتیم این احکامی که تفصیلی هستند وحالت آیین نامه دارند ما اینها را آن خرده نظامهای اجتماعی می‌توانیم نامگذاری کنیم و آن قوانین کلان و کلی که حالت قانون اساسی را به خود میگیرد آنها را در بخش نظام اجتماعی می‌توانیم تعریف کنیم وخود همین قوانین کلی را هم طبقه بندی کردیم گفتیم مثل سورة والعصر یکی از لایه‌های نظام اجتماعی را می‌تواند بیان کند یا مثل سورة نحل آیة ان الله یأمر بالعدل والاحسان وایتاء ذی القربی وینهی عن الفحشاء والمنکر والبغی ویعظکم لعلکم تذکرون اینها مکمل هم هستند و هر کدام لایه‌ای از آن نظام را می‌تواند بیان کند و هر کدام از یک زاویه‌ای دارد به این نظام نگاه می‌کند و مجمل و مفصل هستند تفصیل دهنده هستند خب یکی از تلاشهایی که قابل توجه است وقابل مطالعه است تلاشی برای یکی از مجتهدین معاصر شهید صدر رحمة الله علیه که باز از دوستان و یاران نزدیک شهید صدر و همچنین نظریه پرداز و صاحب قلم و از مجتهدین مسلم زمان ما بود آیت الله شیخ محمد مهدی شمس الدین و یک زمانی بعد از امام صدر ریاست مجلس شیعی لبنان را به عهده گرفت ایشان چندین کار منظومه‌ای انجام داده است یکی از کارهای قابل مطالعه و توجه و تلاش بسیار خوبی قرآنی انجام داده است در این کتاب که نام این کتاب را در ضمن آن مجموعة نظام الحکم و الاداره که اخیرا چاپ شده است اخیرا یعنی در زمان حیاتش چاپ شد نظام و الحکم و الاداره فی الاسلام چند کتاب است یکی از آن کتابها فی الاجتماع السیاسی الاسلامی این کتاب خیلی مفصل نیست