فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در نظام اجتماعی به اینجا رسید که برای به دست آوردن نظام اجتماعی از قرآن کریم ما ناگزیریم که سوره‌های قرآن را مرور کنیم و هم سوره‌های مکی و هم سوره‌های مدنی مورد مطالعه قرار بگیرد و در این مرحله ما در سوره‌های مکی هستیم در سوره‌های مکی که ما تاکنون مطالعه داشتیم و سوره‌های گوناگونی بودند و سعی کردیم هم تا حدودی به ترتیب نزول این سوره‌ها را ببینیم به سورة انبیاء و سورة مؤمنون رسیدیم که سورة انبیاء از لحاظ نزول مقدم است بر سورة مؤمنون در اکثر این سوره‌ها ما دو نوع بحثهای مرتبط نظام اجتماعی دیدیم بحثهای کلان یا بگوییم قوانین کلی یا ویژگیهای نظام اجتماعی مطلوب که خلاصه شدند در عبادت اصل عبادت اصل تقوی و اصل اطاعت از رهبری در اینجا سوره‌های گوناگونی و بلکه تمام سوره‌ها بر این سه اصل تأکید می‌کنند اصل عبادت خدا یعنی توحید و نفی شرک این اصل اول مترتب بر اصل اول که توحید باشد توحید در عبادت و اصل بعدی تقوایی که حافظ به بهره رسانندة این عبادت هست و اصل چهارم اصل اطاعت از انبیاء و رهبران الهی وهر پیامبری در هر جامعة بشری اینها شاخصهای کلی به دست آمده از سوره‌های متعدیی که ما تاکنون بررسی کردیم و سوره‌هایی مثل انعام اسراء سورة لقمان سورة فرقان اینها مورد مطالعه قرار گرفتند و الآن به این دو سوره که رسیدیم در جلسة قبل ما مروری سریع بر سورة انبیاء داشتیم که دیدیم در سورة انبیاء بر یک اصل محوری پنجم تأکید شده همین اصل در سورة مؤمنون دوباره در آخر سورة مؤمنون تأکید می‌شود وان هذه امتکم امة واحدة وانا ربکم فاعبدون که در سورة انبیاء فرموده فاتقون خب یک اصل پنجم اضافه شد اصل وحدت وحدت امت یکپارچگی امت پیرو خدا امت عابد امتی که مطیع خدا هست یکپارچه بودنش یک اصل است که عرض کردم مفهوم کاشف الغطاء آیت الله العظمی حاج شیخ محمد حسین کاشف الغطاء کلمه‌ای داشتند که معروف است بنی الاسلام علی کلمتین کلمة التوحید وتوحید الکلمة خب اصل توحید را در این سوره‌های گوناگون ما یافتیم به عنوان یک شاخص حالا در سورة انبیاء توضیح داده است و همین طور در سورة کهف و در سوره‌های دیگر که این خط قرمز است بحث توحید و نفی شرک خط قرمز است چون انسان منهای توحید در حقیقت انسان هم نیست انسان نمی‌ماند از انسانیت به دور خواهد ماند و در نتیجه مسخ می‌شود این انسان هویت او از بین می‌رود و اولین ظلمی که به انسان می‌شود همین ظلم به خود هست نسوا الله فانساهم انفسهم بنابراین اگر گفتیم یکی از اصول مسلم و شاخصهای نظام اسلامی عدالت است این می‌تواند عدالت در کنار پنج اصلی که در آن ذکر کردیم مطرح شود و می‌تواند به عنوان عنوان عامی که این پنج اصل در پرتو او هستند یعنی اصل اولی نفی ظلم و عدالت است حالا کسی ممکن است نفی ظلم یک مرحله است و عدالت یک مرحلة دیگر است حالا رابطة بین ظلم و عدل آیا رابطة ملکه و عدم است یا رابطة ضدین هست در اینجا آیا نفی عدالت یعنی ظلم اگر عدالت ما نداشته باشیم عادل نباشیم در ظلم قرار می‌گیریم و ظالم خواهیم بود در آیه هم می‌تواند مؤید باشد ومن یتعد حدود الله فقد ظلم نفسه تجاهل از حدود الهی یعنی تقید وتعهد به حدود الهی به این مرزها کیل عدل است و دوری از ظلم نفس است تجاوز از این حدود وزیاده روی و عدم مراعات این حدود افتادن در گردانة ظلم است پس بین عدل وظلم فاصله‌ای نیست یا عادل است انسان اگر عادل نبود پس ظالم است