فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بسم الله الرحمن الرحیم قد افلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون والذین هم عن اللغو معرضون والذین هم لزکاة فاعلون والذین هم لفروجهم حافظون الا علی ازواجهم او ما ملکت ایمانهم فانهم ملومین فمن ابتغی وراء ذلک فاولئک هم العادون والذین هم لأمانتهم وعهدهم راعون والذین هم علی صلواتهم یحافظون اولئک هم الوارثون الذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون صدق الله العلی العظیم.

یازده آیه از سورة مبارکة مؤمنون مطلع این سوره می‌تواند برای بحث نظام اجتماعی برای ما راه‌گشا باشد خب یک مروری بر آنچه که گذشت داشته باشیم دوستانی که تشریف نداشتند و در جو تحولات بحثی ما هم قرار بگیرند این بود که ما تاکنون فقط روی سوره‌های مکی متمرکز شدیم به عبارتی دیگر ما فعلا روایات را بررسی نکردیم فقط به آیات بسنده کردیم فقط به آیات بسنده کردیم آن هم آیات مکی برای به دست آوردن آن خطوط کلی نظام اجتماعی یا مجموعة وظایف تعالیم و رهنمودهای قرآن برای یک جامعة انسانی یا اسلامی تا تعبیرهای قرآن گوناگون هستند هم تعبیرهای جامعة انسانی دارد یعنی خطاب انسانی است مثل سورة والعصر مثل سورة اسراء همین طور مثل سورة انعام و خطابهای اسلامی دارد مثل وعباد الرحمن سورة فرقان مثل سورة مؤمنون مخاطب مؤمنین هستند یا اوصاف برای مؤمنین جمع مؤمنین قد افلح المؤمنون هردویش اینها هر کدام نکته‌ای می‌تواند داشته باشد که این خطابها مخصوص مؤمنین نیست درست است مؤمن مخاطب است اما مقید نمی‌شود و منحصرش نمی‌کند در جامعة ایمانی برای یک جامعة انسانی هم این تعلیمات ووظائف می‌تواند راه‌گشا باشد حتی اگر هم به آن مرحلة مطلوب ایمان نرسیده باشند مثلا تحریم زنا تحریم مخالف عهد و وعده و وفای به وعد اینها از اصول انسانی هستند که باید مراعات شوند در یک جامعه‌ای که بخواهد یک جامعة سالمی باشد خب پس ما الآن تمرکزمان روی سوره‌های مکی فقط بوده تا الآن سوره‌هایی که بررسی کردیم سورة عصر بود سورة انعام بود سورة فرقان بود سورة اسراء سورة لقمان این سوره‌ها را من فکر کنم بررسی کردیم مطمح نظر ما در این بررسی این بود به آیاتی که یکجا مجموعه‌ای از وظائف توجه داده است وقضی ربک ان لا تعبدوا الا ایاه وبالوالدین احسانا در سورة اسراء یک مجموعة مفصلی از تعلمیات در سورة فرقان وعباد الرحمن الذین یمشون علی الارض هونا تا آخر سوره یک مجموعة بسیار مفصل از آیاتی که در بر دارندة وظایف و تعلیمات یک جامعة عابد برای خدا است توصیف شده است ویژگی سوره‌های مکی دو ویژگی مهم دارد که در اینجا برای ما کار برد دارند در این بحث ویژگی اول این است که سوره‌های مکی همانطور که در مباحث علوم قرآن می‌خوانیم دورة تشکیل امت اسلامی و سازندگی یک قاعده و یک خاستگاه برای پیامبر صلی الله علیه واله وبرای اسلام بود یعنی شالودة یک امت اسلامی در دورة مکی به دست مبارک پیامبر و با تعلیمات قرآنی ریخته شد و لذا در حال امت در حال تکمیم در این سوره‌ها به آن رهنمون داده شده است و روی کلیات ویژگی دور این است که روی کلیات بیشتر متمرکز شده است یعنی خطوط کلی که مطمح نظر ما هستند در بحث نظام اجتماعی نظام اجتماعی کلان اینها در سوره‌های مکی خیلی به چشم می‌خورد و قابل مطالعه است همین سوره‌ها باز متفاوت بودند از لحاظ آن نگاهی که داشتند به بحثی که مورد نیاز ماست مثل سورة والعصر و سورة اسراء و سورة انعام که خطاب انسانی است طخاب انسانی عاماست بسم الله الرحمن الرحیم ان الانسان لفی خسر انسان در تباهی است اگر به همین شکل بخواهد بدون نظم و برنامه حرکت کند