فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در نظام اجتماعی برگرفته شده از قرآن بود که در سورة مبارکة اسراء مجموعة معتنی به از آیات را مرور کردیم و دیدیم که چگونه در این آیات یکی از ویژگیهایی که آیات سورة اسراء دارند این بحث توجه به عواقب امور یا در حقیقت آن فلسفة تشریعات اکثر این تشریعات همراه با فلسفشان مطرح شده‌اند حالا فلسفشان اعم از آثار تکریمی آثار وضعی دنیوی یا آثار اخروی مترتب بر آنها است و در مواردی خب تصریح داشت همانطور که ملاحظه کردید چگونه قرآن سعی می‌کند این حکمتها را باز کند بدون اینکه مفهوم باشد برای مخاطبین و آن بعد روحی وروانی آثار مترتب بر روح روان انسان به گونه‌ای بسیار جالب و قابل توجه مطرح می‌شود فتقعد ملوما محسورا یا آنجا که فرمود فتقعد مذموما مخذولا و همین طور فلا یصرف فی القتل انه کان منصورا باز اینجا دارد به اشاره به آن فلسفة آن تشریع به گونه‌ای اشاره می‌کند یا مثلا وقتی که می‌فرماید واذا کلتم واوفوا الکیل اذا کلتم وزنوا بالقسطاس المستقیم ذلک خیر واحسن تأویلا این عنایت به عاقبت و حکمت و فلسفة این تشریع ولا تقف ما لیس لک به علم ان السمع والبصر والفؤاد کل اولئک کان عنه مسئولا این هم به نحوی دارد علت پیروی از علم را یعنی ایشان اگر انسان از علم پیروی نکرد و باز خواست شد جواب و حجت قانع کننده‌ای برای دفاع از رفتار خودش نخواهد داشت مگر این که به علم به حجت ذاتی برسد و این حجت همة حجتها را قطع می‌کند و بعد از این ما می‌بینم که باز مجموعه‌ای از تعلمیات حالا کلان یا جزئی در بقیة سوره به چشم می‌خورد این هم قابل توجه است یعنی باید به آن مجموعه اضافه کنیم اینطور نیاییم فقط آن مقطع وقضی ربک را بگوییم کل تشریعات در آنجا حصر شده است در حالی که تشریعات قلمروشان بسیار گسترده بود یعنی فراتر از آنچه که در سورة انعام دیدیم هست خصوصا بحث تعامل علمی ما با اشیاء یا وظیفة ما نسبت به علم ونسبت به ابزار علمی که در اختیار ما مطرح است اینجا در حقیقت کارگشا است وراه‌گشا وبرای انسان خط کلانی را ترسیم می‌کند که انسان باید در زندگی دنیا بر اساس علم حرکت کند خب برمی‌گیرد به طور مفصلتر راجع به روش تعامل با قرآن که منبع این علم هست قرآن منبع این علم است و ذلک هدی الله یهدی به من یشاء قل ان هدی الله هو الهدی در جایی دیگر گفته است اینجا این بعد را اهمیت و توجه قرآن و بهره‌برداری از قرآن در رسیدن به این علم مطلوب قابل استفاده است لذا بعد از این که دوباره آن بحث نفی شریک برای خدا مطرح می‌شود و دلایل رد اعتقاد به شرک را مطرح می‌کند می‌فرماید ولقد صرفنا فی هذا القرآن تصریف به معنای تبیین توضیح تفصیل واز هر چیزی در جای فرمود من کل مثل از هر چیزی که شما می‌خواهید یا نیاز دارید ما سخن راندیم در این قرآن یعنی چیزی فروگذار نکردیم جامعیت قرآن را مطرح می‌کند لیتذکروا تا این که به یاد بیاورند خیلی از حقائقی که در وجود انسان نهفته است قرآن آنها را متذکر می‌شود و آنها را برای انسان بازگویی می‌کند تا انسانها را به یاد بیاورند آنچه را که دارند و از او غفلت می‌کنند که بسیاری از این موارد مقتضای فطرت انسانی بوده است وما یزیدهم الا نفورا بعد راجع به نفی شرک استدلال می‌کند یا جواب مشرکین را به گونه‌ای بسیار زیبا می‌دهد قل لو کان معه آلهة کما یقولون جواب نقضی اذن لبتغوا الی ذو العرش سبیلا اینها هم می‌توانستند راه پیدا کنند به آن صاحب عرش سبحانه وتعالی عما یقولون علوا کبیرا تسبح له السماوات والارض ومن فیهن وان من شیء الا یسبح بحمده ولکن لا تفقهون تسبیحهم این آیه باز اشاره است به یکی از آن نکاتی که قبلا عرض کردم که نظام تشریع برای انسان هماهنگ است با نظام تکوین او نظام تکوین انسان هماهنگ است