فقه نظام اجتماعی

یادداشت

طبق وعده‌ای که داده بودیم در سورة مبارکة اسراء که از سوره‌های مکی است و شمارة ترتیب نزولی آن پنجاه می‌باشد برای این که انعام سورة پنجاه و پنج بود و سورة لقمان خواهد آمد پنجاه و هفت و سورة اعراف هم سی و نه بود در این سورة پنجاهمین ما پدیده‌هایی که ملاحظه می‌کنیم از لحاظ تشریعاتی به زندگی اجتماعی انسانها ارتباط مستقیم دارد و می‌تواند چارچوبی و خطوط کلی نظام اجتماعی را ترسیم کند در آیات متعددی است ولی آنجایی که یک مجموعة پیوسته آمده در آیات بیست و سه تا به یک معنی آیة سی و هشت وشاید بعد از هم سی و هشت آیات پراکنده‌ای می‌بینیم که مربوط به همان مجموعه می‌تواند باشد مطلع این آیات این آیه است بسم الله الرحمن الرحیم وقضی ربک ان لا تعبدوا الا ایاه که اینجا چند نکته در این تعبیر آمده که جلب توجه می‌کند قضای الهی بر این است یا دستور خدا و فرمان خدا بر این است که جز او کسی را عبادت نکنید به صورت جمع آمده است ان لا تعبدوا الا ایه یک برنامه برای جامعة انسانی و بشری است وبالوالدین احسانا خب این نشان دهندة وجود یک عنایت خاص به یک منظومة اجتماعی است که در این منظومه عبادت خالصانة خدا سرآمد و سرآغاز این مسیر است و بر اساس عبودیت برای خدا که در سورة مبارکة حمد به عنوان شاخصترین ویژگی این نظام معرفی شده بود در اینجا این باز می‌شود که این جز خدا را عبادت نکنیم چه لوازمی و چه مستلزماتی دارد و چگونه روی زندگی فردی و اجتماعی ما این عبادت خدا اثر می‌گذارد خب قبل از این که وارد این مجموعه شویم جا دارد تذکری که در سورة انعام دادیم هم اینجا بدهیم با یک نکتة اضافی سه اصل را در این سوره ما به طور متکرر می‌بینیم که به وفور تکرار شده است بحث سنتهای الهی حاکم بر زندگی دنیوی انسان فردی و اجتماعی و رابطة تنگاتنگ دنیا و آخرت و منبع منبع و مرجع بودن قرآن برای دریافت تعالیم الهی در آیة نه می‌خوانیم ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم ویبشر المؤمنین الذین یعملون الصالحات ان لهم اجرا کبیرا این آیه زمانی آمده که قبلش فرمود وآتینا موسی الکتاب وجعلناه هدی لبنی اسرائیل ان لا تتخذوا من دونی وکیلا چون بحث راجع به بنی اسرائیل بوده است مرجعیت موسی و کتاب موسی برای هدایتگری برای بنی اسرائیل مطرح می‌شود و بعد از اینکه رفتار بنی اسرائیل نسبت به موسی علیه السلام و رسالت موسی و موضع‌گیریهای آنها کلا در زندگی دنیا با همة امکاناتی که خدا به آنها داده است مطرح می‌شود وآنجا اشاره می‌شود که ان احسنتم احسنتم لانفسکم وان اسأتم فلها این پدیدة چهارم است که در این سوره خیلی چشم گیر است که در تشریعات الهی فلسفة آن تشریع و فلسفة آن حکم با دقت و با تأکید بیان می‌شود هم به صورت کلان و هم به صورت موردی یعنی کل مقاصد تشریع مطرح می‌شود و هر تشریعی از تشریعات فلسفه‌اش بیان می‌شود