فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در زمینة بررسی و استنباط نظام اجتماعی قرآنی است که با توجه به سوره‌های مختلف که در قرآن به این موضوع به طور یک منظومه و مجموعة مرتبط به هم توجه شده است مورد مطالعه قرار می‌گیرد و در آیاتی از سوره‌های گوناگون مکی دنبال می‌کردیم آن موضوع را و بحثمان رسید به مجموعة مطرح در سورة مبارکة انعام با توجه به این که ما در زمینة ترتیب نزول در این روش توجه و عنایتی نداشتیم و نداریم یعنی نخواستیم که حتما به روش ترتیب نزول توجه کنیم تا ببینیم چه مقدار این بحث متفاوت خواهد بود با بحث توجه به ترتیب نزول به همین خاطر سورة انعام که از سورة اسراء متأخر است از لحاظ ترتیب نزول مورد مطالعه قرار گرفت و مانعی ندارد حالا اگر مناسب فرصتی هم شد روش ترتیب نزولی اگر لازم بود هم یک نگاهی و مقایسه‌ای هم داشته باشیم اما اصل بر این است که ما بدون توجه به ترتیب نزول ببینیم این مجموعة مطرح از قوانین اجتماعی و منظومه‌ای که در سوره‌های مختلف تبیین شده‌اند اینها چگونه هستند و چه مقدار از نیازهای نظام اجتماعی را پوشش می‌دهند در سورة مبارکة انعام گذشت که یک مجموعة معتنی به از آیات در قسمت آخر این سوره به چشم می‌خورد که خداوند متعال به عنوان آن خطوط قرمز و محرماتی که در تشریع و قانونگذاری باید باشند و این محرمات گویای آن نیاز فطری و نیاز تکوینی انسانها هستند مطرح شد و در نهایت ودر آخر این مجموعه توجهی به جایگاه خلافتی انسان شده است که این قابل توجه است و سه نکتة دیگر هم در همین سوره قابل ملاحظه است که بعدها در سورة اسراء هم همین سه محور و سه نکته را خواهیم دید که اینها آن ظرف تشریع و آن بستر تشفیع را هم دارد بیان می‌کند این سه نکته عبارتند از یک مرجعیت قرآن هم در سورة اسراء که ؟؟ هم در سورة انعام در چندین مورد مرجعیت قرآن در تشریع بیان شده است این یک اصل و اصل دومی که به تفصیل از او سخن رفته و تأکید شده است بحث سنتهای و الهی قوانین الهی حاکم بر زندگی انسان در دنیا اعم از قوانین فردی و قوانین اجتماعی بحث سنتها و تأثیر سنتها بر روند تشریع و قانونگذاری و سه رابطة منطقی دنیا وآخرت زندگی انسان در دنیا و زندگی انسان در آخرت که بازتابی از زندگی دنیاست که این ایجاب می‌کند تقوی را ایجاب می‌کند قانونمند شدن انسان را در دنیا تا اینکه بتواند در آخرت به آنطور که باید و شاید زندگی کند خب نسبت به سنتها بحث کلان سنتها و بحث تطبیقی سنتها تکرار شده است به گونه‌ای که یک پدیدة قابل توجه در این سوره و در سورة اسراء مطرح شده است حالا اگر آیات را ما به سرعت مرور کنیم می‌بینیم که خداوند متعال از نظام تکوین به نظام تشریع منتقل شده است در این سوره‌ها و آن بستر تشریع الهی همان نظام تکوینی است که خدا آفریده است از آغاز سوره می‌فرماید بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله الذی خلق السماوات والارض وجعل الظلمات والنور خب بحث از نظام تکوین است ثم الذین کفروا بربهم یعدلون در حالی که کافران برای خدا شریک قائل شدند و قائل می‌شوند یعنی آن بحث انحراف اعتقادی که در حقیقت موجب انحراف در روش زندگی خواهد بود از اینجا نشأت می‌گیرد