فقه نظام اجتماعی

یادداشت

بحث ما در فقه اجتماعی فقه نظام اجتماعی و فقه نظریة اجتماعی و فقه تغییر اجتماعی بود که خلاصة مطالب گذشته به طور فهرست‌وار برای عزیزانی که در این چند روز در خدمتشان نبودیم خلاصه‌اش این بود که ما پس از بررسی و ارزیابی روشهای استنباط نظریه و نظام به اینجا رسیدیم که باید عناصری را در این استنباط دخیل بدانیم و این عناصر یا در دقت استنباط یا در گسترة مفاهیمی که به دست می آیند می‌توانند نقش ایفا کنند نمونه‌هایی هم برای این مهم اشاره کردیم وعرض شد که این عناصر مربوط بودند و این عوامل عبارت بودند از نگاه به تسلسل تاریخی سورههای قرآن بود و همچنین توجه به بستر هر آیه که آن سوره می‌باشد بنابراین این دو عنصر و این دو عامل را هم در احادیث و هم در کلمات فقهاء مؤثر و مفید می‌توانیم بدانیم و بنابراین این دو آیتم را سرایت دادیم هم به آیات و هم به روایات و هم به کلمات فقهاء خب لازمة این چنین نگاهی و این چنین عواملی که در برداشت دقیقتر و عمیقتر مدخلیت دارد این شدکه پس ما سوره-های قران را به ترتیب نزول باید دقت کنیم و آیاتی که متضمن مباحث مربوط به نظریه یا نظام هستند اینها را در این دو بستر در بستر سوره و در بستر تاریخی خودشان ببینیم و کافی نیست این حاشیة جدید است چون حاشیه‌ای است بر بعضی از کارهای بعضی دوستان که خیلی خوب است ما این آیات را به ترتیب نزول سوره‌ها چینش بدهیم اما این کافی نیست یعنی این مهم تحقق پیدا نمی‌کند چرا چون این آیه وقتی ما از بستر سوره بیرون آوردیم و از بستر ترتیب نزول کل سوره‌ها بیرون آوردیم آن قرائنی که ما دنبالش هستیم قرائن عالیه قرائن مقالیة متصل ومنفصل اینها را ما از دست خواهیم داد حالا یک در صدی از این ترتیب در نزول می‌تواند مفید باشد یعنی موجبتا جزئیه گاهی همین ترتیب نزول آیات در سوره‌ها بدون این که سوره را ببینیم گاهی می‌تواند مؤثر باشد و آن ترتب مفهومی را هم به دست ما بدهد ولی کافی نیست جرا چون ما این آیه را همین طور که مصالهایی آوردیم در بحثهای گذشته آیه را از بستر مناسب خودش بیرون کشیدیم و آیه دلالتی دارد ظاهری دارد به آن ظاهر اکتفا می‌کنیم اما به کل آن ظاهر به تعبیر قرآن کریم یعلمون ظاهرا من الحیاة الدنیا یک ظاهری آن هم بخشی یک بخشی از آن ظاهر را ما می‌بینیم در حد دلالت ظاهر آیه منهای ان بسترهایی که آن آیه در آن قرار گرفته است و دیدیم مواردی که چگونه ما دلالت آیه می‌تواند دلالت عمیقتر و وسیعتر و گسترده باشد با توجه به شأن مورد خود آیه وب گوییم بستر خود آیه و بگوییم بستر خود آیه مثل ایة ان اکرمکم عند الله اتقاکم که عرض در بستری که آمده شما می‌بیند این آیه به تنهایی ممکن است یک نگاه فردی به آن داشته باشید اما این آیه در یک بستر اجتماعی مطرح شده است یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر وانثی وجعلناکم شعوبا وقبائل لتتعارفوا ان اکرمکم عند الله اتقاکم در آن بستر اجتماعی دلالت فراوان‌تر و دقیقتری می‌تواند به ما بدهد و هم جنبة هدف را ترسیم می‌کرد برای آن جامعة انسانی و هم آن بعد تساقط و بعد پیشتازی در یک زندگی اجتماعی را مطرح می‌کند این طور نیست که با یک نگاه فردی این برداشت