فقه نظام اجتماعی

یادداشت

از بحثهایی که در گذشته دربارة منهج شهید صدر رحمة الله علیه نسبت به کشف نظام اجتماعی یا نظام اقتصادی داشتیم مسائلی روشن میشود که شهید صدر بر مبنای قوم وقتی که حرکت می‌کند وفتواهایی که فقهای ما در مقام بیان وظیفة مکلف بیان می‌کنند و صادر می‌کنند با هدف بزرگتری که ایشان در مقام کشف نظام یا نظریة ابداع وابداع می‌کنند و تأکید می‌کنند بر کشف بر کاشفیت کاشفیت نظام نه ابداع نظام خب در حقیقت چند مطلب را اینجا همزمان دارند بیان می‌کنند که دقت بر اینها به طور مجموعی فکر می‌کنم برخی از شماها که در ذهن دوستان خلجان می‌کند می‌تواند پاسخگو باشد ببینید خیلی روشن است در بیان شهید صدر دو مسیر استنباطی دو مسیر اجتهادی دو نظام برای استنباط دارند مطرح می‌کنند دو راه است دو مسلک است با دو هدف دو مسلک و با دو هدف مسلک اول که عموم فقهاء و قوم بر او سیر می‌کنند و در کلمات متأخرین هم موج می‌زند مسلک تنجیز و تعزیر است یعنی خداوند از عبد و بندة خودش وظائفی خواسته و برای رسیدن به این وظائف راهی قرار داده است اما سلوک این راه برای این ملکفین این طور نیست که این را حتما به حکم واقعی بر ساند به حکم ظاهری می‌رساند که حالا این حکم ظاهری ممکن است با حکم واقعی منطبق باشد ممکن است منطبق نباشد خب اینجا بحث کاشفیت اصلا مطرح نیست یعنی هدف داشتن عزر برای مکلف است داشتن عزر می‌سازد با رسیدن به حکم واقعی و داشتن حجت یا داشتن حجت و نرسیدن به حکم واقعی اما رسیدن به حکم واقعی و کاشفیت این هم مطلوب است این طور نیست که مسلوب نباشد یعنی اگر مکلف بتواند به حکم واقعی دسترسی پیدا کند خب خیلی برای او بهتر است که نرسد به این حکم و صرفا یک معزری داشته باشد که حالا ممکن است در مسیرش گرفتار یک خطا شده باشد و معذور باشد در این خطا خب پس چند چیز از هم حدا شدند یکی وظیفة فردی فرد فرد مکلفین و عذر داشتن مکلف وحجت داشتن مکلف در هر رفتاری که می‌کند که اصلا غایت این غایت اولیه‌اش رسیدن به واقع نیست غایت اولیه‌اش حجت داشتن وعذر داشتن مکلف است بله از اهداف بعیده‌اش این است که این مکلف اگر بتواند خودش را به حکم واقعی برساند در مقابل این منهج و این مسلک گفته می‌شود که ما یک نظامی داریم یک نظام اجتماعی و یک نظام سیاسی و یک نظام اقتصادی یعنی یک منظومه داریم برای جامعه یک منظومه‌ای از تکالیف برای جامعه داریم واین منظومه بیانگر حکم واقعی اسلام هست این را هم می‌شود در دو رده و در دو رتبه قرارش داد به این شکل که ممکن است